بهینه‌سازی آمایش سرزمین با در نظر گرفتن اولویت‌های برنامه‌ریزی نمونه موردی استان گلستان

نوع مقاله : پژوهشی- مطالعه موردی

نویسندگان

• یونس غلامی ¹
• مصطفی ایستگلدی ²
• عبدالله چمنی ³

¹ دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری و روستایی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

² استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه زابل،زابل، ایران

³ دانش‌آموختۀ دکتری علوم مرتع، دانشکده مرتع و آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، ایران

https://doi.org/10.22067/jgrd.2025.89965.1481

چکیده

برنامه‌ریزی استفادۀ منطقی از سرزمین (آمایش سرزمین) یا «تعیین اولویت بین کاربری‌ها» راه حل مناسبی برای جلوگیری از تخریب محیط زیست و دستیابی به توسعۀ پایدار است که در آن کاربری‌های مورد استفادۀ انسان در طبیعت بر مبنای توان محیطی منطقه تعیین می‌گردند. هدف این تحقیق، بررسی و ارائۀ یک سیستم پشتیبانی تصمیم‌گیری محیط زیستی مکانی برای اجرای آنالیزهای آمایش سرزمین با به‌کارگیری روش‌های نوین ارزیابی چند معیاره/ و ارائۀ یک مدل نرم‌افزاری براساس آن است. نتایج اجرای مدل‌های ارزیابی سرزمین برای سه کاربری کشاورزی، جنگل‌داری، و توسعۀ شهری، روستایی و صنعتی در استان گلستان مبتنی بر روش ارزیابی چندمعیارۀ مکانی نشان داد که 2/42 درصد از سطح استان دارای تضاد بین اهداف (کاربری‌ها) برای دو کاربری و 8/11 درصد از سطح کل استان دارای تضاد بین اهداف برای هر سه کاربری مورد بررسی می‌باشند. انتخاب کاربری بهینه با اجرای روش تخصیص چندمنظورۀ سرزمین در استان گلستان در سه سناریوی برنامه‌ریزی، قابلیت اولویت‌بندی بین اهداف و برقراری تعادلی بین پتانسیل‌های موجود و نیاز جامعه را نشان داد. همچنین، سیستم نرم‌افزاری SDSSLPI انعطاف‌پذیری مورد نیاز در کنترل و دخالت متغیرهای برنامه‌ریزی براساس هدف برنامه‌ریزی و همچنین اعمال تغییرات مورد نیاز در مدل ارزیابی براساس شرایط ویژه در منطقه را فراهم آورده است.
 

کلیدواژه‌ها

• تصمیم‌گیری
• کاربری اراضی
• GIS
• آمایش سرزمین
• استان گلستان

موضوعات

• توسعه پایدار و پایداری محیط

مراجع

1. امیرانتخابی، ش؛ اکبری، م؛ طالشی‌انبوهی، م؛ و درویشی، ه. ا . (1401). تحلیل ظرفیت‌سنجی توسعۀ منطقه‌ای با رویکرد آمایش سرزمین (مورد مطالعه: استان کرمانشاه).برنامه‌ریزی توسعۀ کالبدی، 9(3)، 65-78. doi: 10.30473/psp.2023.58891.2468
2. سرور، ر. (1385). جغرافیای کاربردی و آمایش سرزمین. تهران: انتشارات سمت.
3. فرجی، ا؛ و صحنه، ف. (1399). ارزیابی توان اکولوژیک سرزمین در استان گلستان به منظور توسعۀ کاربری‌های کشاورزی با رویکرد آمایش سرزمین. مجله علمی " آمایش سرزمین"، 12(2)، 253-274. doi: 10.22059/jtcp.2020.294811.670053
4. مخدوم، م. (1378). شالودۀ آمایش سرزمین. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
5. Abbaspour, M., Mahiny, A., Arjmandy, R., & Naimi, B. (2011). Integrated approach for land use suitability analysis. Int. Agrophys, 25 (4), 311- 318.
6. Baja S., Chapman D. M., & Dragovich D. (2017). Spatial based
   compromise programming for multiple criteria decision
   making in land use planning. Environ. Model. Assess, 12, 171-184.
7. Chowdary, V. M., Rao, N. H., & Sarma, P. B. S. (2005). Decision support framework for assessment of non-point-source pollution of groundwater in large irrigation projects. Agricultural Water Management, 75, 194–225.
8. Collins M.G., Steiner F. R., & Rushman M.J., (2011). Land-use
   suitability analysis in the United States: Historical development and promising technological achievements. Environ. Manag, 28, 611-621.
9. Congalton, R. G. (1991). A Review of Assessing the Accuracy of Classifications of Remotely Sensed Data, Remote Sensing and the Environment, 37, 35-46.
10. Crossman, N. D., Perry, L. M., Brett A. Bryan, B. A., & Bertram Ostendorf, B. (2006). CREDOS: A conservation reserve evaluation and design optimisation system. Environmental Modelling & Software, In Press.
11. Dargam, F. C. C., & Perz, E. W. (1998). A decision support system for power plant design. European Journal of Operational Research, 109, 310-320.
12. de Araujo Go´es, A. G., M.A.B. Alvarengaa, M. A. B., & e Melo, P. F. F. (2005). NAROAS: a neural network-based advanced operator support system for the assessment of systems reliability. Reliability Engineering and System Safety, 87,149-161.
13. Diamond, J. T., & Wright, J. R. (1988). Design of an Integrated Spatial Information System for Multiobjective Land-Use Planning. Environment and Planning B: Planning and Design, 15, 205-214.
14. Dye, A. S., & Shaw, S. L. (2006). A GIS-based spatial decision support system for tourists of Great Smoky Mountains National Park. Journal of Retailing and Consumer Services, In Press.
15. Eastman, J.R. (2006). Guide to gis and image processing. Clark University, Worcester.
16. Eastman, J.R., Jin, W.G., Kyem, P.A.K., & Toledano, J. (1995). Raster procedures for multicriteria multiobjective decisions. Photogrammetric Engineering and Remote Sensing, 6 (1), 539-547.
17. Ekanayake, G., & Dayawansa, N. (2003). Land suitability identification for a production forest through gis techniques. In: GIS development.
18. Eom, H. B., & Lee, S. M. (1990). A survey of decision support system applications (1971–April 1988). Interfaces, 20(3), 65–79.
19. Fao & Unep. (1999). The future of our land - facing the challenge. In, Rome.
20. Fassioa, A., Giupponia, C., Hiedererc, R. & Simotad, C. (2005). A decision support tool for simulating the effects of alternative policies affecting water resources: an application at the European scale. Journal of Hydrology, 304,
    462-476.
21. Geertman, S.C.M. (2006). Potentials for planning support: A planning-conceptual approach. Environment and Planning B: Planning and Design, 33, 863-880
22. Guariso, G., & Werthner, H. (1989). Environmental decision support systems. Chichester Halsted Press, New York.
23. Jankowski, P. (1995). Integrating geographical information systems and multiple criteria decision making methods. International journal of Geographical Information Systems, 9(3), 251–273.
24. Janssen, R., Van Herwijnen, , Stewart, T.J., & Aerts, J. (2008). Multiobjective decision support for land-use planning. Environment and Planning B-Planning & Design, 35, 740-756
25. Janssena, R., Goosena, H., Verhoevenb, M. L., Verhoevenb, J. T. A., Omtzigta, A. Q. A., & Maltby, E. (2005). Decision support for integrated wetland management. Environmental Modelling & Software, 20, 215-229.
26. Jiang H., & Eastman J.R., (2000). Application of fuzzy measures
    in multi-criteria evaluation in GIS. Int. J. Geogr. Inf. Sci, 14,173-184.
27. Keating, B.A., Carberry, P.S., Hammer, G.L., Probert, M.E., Robertson, M.J., Holzworth, D., ... & Smith, C.J. (2003). An overview of apsim, a model designed for farming systems simulation. European Journal of Agronomy, 18, 267- 288.
28. M.,Gholami.Y., & Hosseini,S. A.(2023). Urban growth dynamics modeling through urban DNA in Tehran metropolitan region.Annal of GIS,1-20.
29. Klosterman, R.E. (1997). Planning support systems: A new perspective on computer-aided planning. Journal of Planning Education and Research, 17,317-408.
30. Makhdoum, M.F. (1992) Environmental unit: An arbitrary ecosystem for land evaluation. Agriculture, Ecosystems & Environment, 41, 209-214.
31. Malczewski, J. (2004a). Gis-based land-use suitability analysis: A critical overview. Progress in Planning, 62, 3-65
32. Malczewski, J. (2004b). Gis-based land-use suitability analysis: A critical overview. Progress in Planning, 62, 3-65
33. Malczewski, J. (2006). Ordered weighted averaging with fuzzy quantifiers: Gis-based multicriteria evaluation for land-use suitability analysis. International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, 8, 270-277.
34. Malczewski, J. (2010). Multiple criteria decision analysis and geographic information systems. Trends in multiple criteria decision analysis (ed. by M. Ehrgott, J.R. Figueira and S. Greco), pp. 369-39. Springer US.
35. Manos, B.D., Papathanasiou, J., Bournaris, T., & Voudouris, K. (2010). A dss for sustainable development and environmental protection of agricultural regions. Environmental Monitoring and Assessment, 164, 43-52
36. Mcmullen, P.R., & Frazier, G.V. (1988). Using simulated annealing to solve a multiobjective assembly line balancing problem with parallel workstations. International Journal of Production Research, 36, 2717-2741.
37. Mendoza, G.A., & Martins, H. (2006). Multi-criteria decision analysis in natural resource management: A critical review of methods and new modelling paradigms. Forest Ecology and Management, 230, 1-22
38. Pundt, H. (2003). Integrating environmental modeling and gi technology. Environmental Modelling & Software, 18, 851-852
39. Roetter, R.P., Hoanh, C.T., Laborte, A.G., Van Keulen, H., Van Ittersum, M.K., Dreiser, C., ... & Van Laar, H.H. (2005). Integration of systems network (sysnet) tools for regional land use scenario analysis in asia. Environmental Modelling & Software, 20, 291-307
40. Roubelat, F. (2006). Scenarios to challenge strategic paradigms: Lessons from 2025, Futures, 38, 519-527.
41. Santé, I., & Crecente, R. (2007). Luse, a decision support system for exploration of rural land use allocation: Application to the terra chل district of galicia (n.W. Spain). Agricultural Systems, 94, 341-356.
42. Sharifi, M.A., Van Herwijnen, M., & Van Den Toorn, W.H. (2007). Spatial decision support systems. In, p. 234. ITC, Enschede.
43. Shim, J.P., Warkentin, M., Courtney, J.F., Power, D.J., Sharda, R., & Carlsson, C. (2002). Past, present, and future of decision support technology. Decision Support Systems, 33, 111-126.
44. Stevens, D., Dragicevic, S., & Rothley, K. (2007). Icity: A gis-ca modelling tool for urban planning and decision making. Environmental Modelling & Software,22, 761-773.
45. Stewart, T.J., Janssen, R., & Van Herwijnen, M. (2004). A genetic algorithm approach to multiobjective land use planning. Computers & Operations Research, 31, 2293-2313.
46. Swart, R.J., Raskin, P., & Robinson, J. (2004). The problem of the future: Sustainability science and scenario analysis. Global Environmental Change Part A, 14, 137-146
47. Van Herwijnen, M. (1999). Spatial decision support for environmental management. Elinkwijk bv, Amsterdam.
48. Wright, J., ReVelle, C., & Cohon, J. (1983). A Multiobjective Integer Programming Model for the Land Acquisition Problem. Regional Science and Urban Economics, 13, 31-53.
49. Yue, C. D., & Yang, G. G-L. (2006). Decision support system for exploiting local renewable energy sources: A case study of the Chigu area of southwestern Taiwan. Energy Policy, In Press.
50. Zadeh, L. A. (1965). Fuzzy Sets. Information and Control, 8, 338-353.
51. Zavala, M. A., & Burkey, T. V. (1997). Application of ecological models to landscape planning: the case of Mediterranean basin. Landscape & Urban Planning, 38, 213-227.
52. Zhou, P., Ang, B. W., & Poh, K. L. (2006). Decision analysis in energy and environmental modeling: An update. Energy, 31, 2604–2622.
53. Zhou, Q., Huang, G. H., & Chan, C. W. (2004). Development of an intelligent decision support system for air pollution control at coal-fired power plants. Expert Systems with Applications, 26, 335–356.