تحلیل عوامل مؤثر بر گسترش الگوی کشت پسته در بخش مرکزی شهرستان سبزوار

نوع مقاله : پژوهشی-مطالعه موردی

نویسندگان

• لیدا علیزاده دولت آبادی ¹
• حمید شایان ²
• مریم قاسمی ³

¹ دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

² استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

³ استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

https://doi.org/10.22067/jgrd.2021.46256.0

چکیده

هدف کلی پژوهش حاضر بررسی و تحلیل عوامل تأثیرگذار بر گسترش کشت پسته بر پایه سه بُعد اقتصادی، محیطی و حمایت‌های دولتی است. پژوهش حاضر از نوع نظری-کاربردی و از لحاظ روش­شناسی، توصیفی-تحلیلی و شیوۀ گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه­ای و میدانی است. محدودۀ مورد مطالعه، بخش مرکزی شهرستان سبزوار بوده و واحد تحلیل 131 کشاورز پسته‌کار در شش روستای بخش است که پس از چند سال به مرحلۀ برداشت محصول رسیده است. ابزار اصلی برای سنجش عوامل توسعۀ کشت پسته، پرسش‌نامۀ محقق‌ساخته می‌باشد، که برای روایی پرسش‌نامه از روایی محتوایی استفاده شد. جهت تعیین اعتبار عوامل مؤثر بر گسترش الگوی کشت پسته از ضریب آلفای کرونباخ استفاده گردید که مقدار آن 0.72 به دست آمد و جهت پردازش و تحلیل داده‌ها از نرم افزار SPSS بهره گرفته شد. پس از گرداوری داده­ها و تبدیل متغیرها به شاخص­های مورد استفاده در تحلیل عاملی، ماتریس مقدار همبستگی تشکیل شد و با استفاده از نرم افزار SPSS، عامل­سازی به منظور تقلیل شاخص­ها صورت پذیرفت و شاخص­های مورد استفاده در 10 عامل خلاصه شد. نتایج نشان داد که عامل اصلی تبیین‌کننده، عامل اقتصادی با درصد واریانس 13.78 و کم اهمیت‌ترین آن عامل حمایت دولت با درصد واریانس 3.77 بوده است که با توجه به نتایج مشابه آزمون تی تک‌نمونه‌ای می‌توان گفت که سودآوری و انطباق کشت پسته با شرایط منطقه با کمترین حمایت دولتی منجر به گسترش سطح کشت این محصول گردیده است. جهت بررسی ارتباط بین دو متغیر تمایل به کشت پسته و تغییر الگوی کشت از آزمون رگرسیونی استفاده شد که مقدار این عدد 0.436 به‌دست آمد که نشان داد، تمایل به کشت پسته در بین کشاورزان در پی مسائلی همچون افزایش قیمت محصولات و ... سبب تشویق آن‌ها به تغییر الگوی کشت شده است.

کلیدواژه‌ها

• پسته
• الگوی کشت
• مناطق خشک
• سبزوار

20.1001.1.20081391.1399.18.2.1.3

مراجع

1.  

   1. ابراهیم‌زاده، ع.، و اسکندری ثانی، م. (۱۳۸۸). کاربرد تحلیل عاملی در تبیین الگوی فضایی توسعه و توسعه‌نیافتگی شهری منطقه‌ای در ایران. مجلۀ جغرافیا و توسعه، ۸(۱۷)، 28-7.
   2. احسانی، م.، و خالدی، ه. (1381). شناخت و ارتقای بهره‌وری آب کشاورزی به‌منظور تأمین امنیت آبی و غذایی کشور. یازدهمین سمینار کمیته ملی آبیاری و زهکشی، تهران، ایران. بازیابی از https://civilica.com/doc/10109
   3. ارجمندی، ا.، و مهرابی بشرآبادی، ح. (1392). بررسی تغییرات الگوی کشت محصولات زراعی در ایران طی دورۀ 62-1361 تا 88-1387. مجلۀ اقتصاد کشاورزی، 4(28)، 87-104.
   4. افراخته، ح.، و حجی‌پور، م. (1394). بهینه‌سازی الگوی کشت محصولات زراعی در راستای توسعۀ پایدار (مطالعۀ موردی: دشت سهل‌آباد). مجلۀ پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، 4(1)، 55-41.
   5. افندی‌زاده، ش.، و رحیمی، ا. (۱۳۸۹). مدل تحلیل عاملی برای انتخاب عوامل مؤثر بر تقاضای سفر با اتوبوس بین‌شهری. پژوهشنامۀ حمل و نقل، ۷(۱)، 15-1.
   6. امیرقاسمی، ت.، و سوزنی، ج. (1387). پسته یا طلای سبز ایران: با جدیدترین یافته‌های علمی‌و عملی مربوط به فنون کاشت، داشت، برداشت و فرآوری محصول پسته در ایران (چاپ اول). تهران: نشر سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی کشور.
   7. امیرنژاد، ح.، و بهمن‌پوری، ص. (1392). تلفیق هدف‌های زیست محیطی و اقتصادی بهره برداران کشاورزی در تعیین الگوی بهینۀ کشت (مطالعۀ موردی: دشت بیضاء استان فارس). مجلۀ تحقیقات اقتصاد کشاورزی، 5(2)، 131-117.
   8. ایزدی یزدان‌آبادی، ا.، و ایزدی یزدان‌آبادی، م. (1390). نقش صادرات پسته در توسعۀ جایگاه اقتصادی استان کرمان. کنفرانس بین‌المللی جهاد اقتصادی، کرمان، ایران. بازیابی از https://civilica.com/doc/144768
   9. بنی‌وهاب، ع. (1390). تحلیل و پیش‌بینی نوسان اقلیمی‌خراسان. نشریۀ سرزمین، 8 (1)، 105-93.
   10. پژوهنده، ا.، مقدسی، ر.، یزدانی، س.، و اسدپور، ح. (۱۳۹۰). تعیین الگوی بهینۀ کشت در شرکت دشت ناز ساری با اهداف چندگانه. مجلۀ پژوهش‌های ترویج و آموزش کشاورزی، ۴(۱)، 77-89.
   11. پورطاهری، م.، رکن الدین افتخاری، ع. ر.، و سوادی مالیدرّه، ع. ا. (1393). پیامدهای اجتماعی و اقتصادی تغییر الگوی کشت و نقش آن در توسعۀ روستایی در دهستان بالاتجن استان مازندران. مجلۀ جغرافیا و توسعه، 35، 232-217.
   12. حمزه‌ئی، م.، و بوزرجمهری، خ. (۱۳۹۳). واکاوی آثار و عوامل مؤثر بر گسترش الگوی کشت زعفران در شهرستان نیشابور (مطالعۀ موردی: دهستان اسحق‌آباد). نشریۀ زراعت و فناوری زعفران، ۲(۴)، 288-277.
   13. رضایی، ز.، و سروری نوبهار، آ. (1391). تعیین الگوی کشت تحت استراتژی زیست‌محیطی با کاربرد الگوریتم ژنتیک (مطالعۀ موردی مشهد). اولین همایش ملی بیابان (علوم، فنون و توسعۀ پایدار)، تهران، ایران. بازیابی از https://civilica.com/doc/160301
   14. سالنامۀ آمار کشاورزی سبزوار. (1391). سبزوار: سازمان جهاد کشاورزی شهرستان سبزوار.
   15. صادقی، س. ک.، خداوردیزاده، ص.، و خداوردیزاده، م. (۱۳۹۰). تعیین مزیت نسبی صادراتی و ساختار بازار صادرات و واردات جهانی زعفران. مجلۀ تحقیقات اقتصاد کشاورزی، ۳(۳)، 59-63.
   16. صالحی، ل.، ظریفیان، ش.، و رضوانفر، ا. (۱۳۸۹). تحلیل دیدگاه‌های کیوی‌کاران غرب استان مازندران در خصوص عوامل تأثیرگذار بر تغییر الگوی کشت از برنج و مرکبات به کیوی. فصلنامۀ علوم کشاورزی و منابع طبیعی، 16(۱)، 43-34.
   17. عزیزی، ج.، و یزدانی، س. (۱۳۸۳). تعیین مزیت نسبی محصولات عمدۀ باغبانی ایران. فصلنامۀ اقتصاد کشاورزی و توسعه، ۱۲(۴۶)، 71-41.
   18. فال سلیمان، م.، صادقی، ح.، و غلامی، ز. (۱۳۹۲). بررسی اثرات اقتصادی-اجتماعی محصولات استراتژیک بر توسعۀ مناطق روستایی (مطالعۀ موردی: کشت پسته در بخش ششطراز شهرستان خلیل‌آباد). فصلنامۀ مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، ۳(۱۲)، 63-41.
   19. کیم، ج.، و مولر، چ. (1378). کاربرد تحلیل عاملی در پژوهش اجتماعی همراه با دستورهای نرم‌افزار SPSS (چاپ اول). تهران: نشر سلمان.
   20. محدث حسینی، س. ا. (۱۳۹۰). بررسی ایجاد اشتغال با توجه به تغییر الگوی کشت محصولات زراعی و باغی (مطالعۀ موردی حوزۀ آبخیز اترک). فصلنامۀ پژوهش‌های کاربردی زراعی، 24(۹۰)، 108-93.
   21. مقصودی، ش. (1391). پسته (کشاورزی، صنعت، تغذیه و درمان): گیاه‌شناسی، فناوری خشک کردن (چاپ دوم). تهران: ناشر: علم کشاورزی ایران.
   22. منظم اسماعیل پور، ع.، و کردوانی، پ. (1389). نقش محصولات‌ کشاورزی‌ با تأکید‌ بر زعفران در توسعۀ روستایی شهرستان کاشمر «دهستان بالاولایت». نشریۀ جغرافیایی سرزمین، 7(2)، 31-51.
   23. میرموسوی، س. ح.، و اکبری، ح. (۱۳۸۹). امکان‌سنجی اقلیمی‌کشت زیتون در استان کرمانشاه. مجلۀ مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 5(۱۰)، 131-118.

    

   24. Alabdulkader, A. M., Al-Amoud, A. I., & Awad, F. S. (2012). Optimization of the cropping pattern in Saudi Arabia using a mathematical programming sector model. Agricultural Economics/Zemedelska Ekonomika, 58(2), 56-60
   25. Choudhury, S., & Saha, S. K. (2003). Cropping pattern change analysis and optimal landuse planning by integrated use of satellite remote sensing and GIS. Indian Cartographer, 2(13), 111-123.
   26. Ghosh, B. K. (2011). Determinants of the changes in cropping pattern in India: 1970-71 to 2006-07. The Bangladesh Development Studies, 34(2), 109-120.
   27. Gopia, V., & Kandukurin, R. (2011). Land allocation strategies through genetic algorithm approach: A case study. Global Journal of Research in Engineering, 11(4), 6-14.
   28. (2008). The role of high- value crops in rural poverty reduction in the Near East and North Africa. Algeria: International Fund for Agricultural Development (IFAD).
   29. Ji-kun H., & Yang-jie W. (2014), Financing Sustainable Agriculture Under Climate Change. Journal of Integrative Agriculture, 13(4), 698–712.
   30. Johansson, R., Tsur, T., & Doukkali, R. (2002). Pricing irrigation water: A review of theory and practice. Water Policy, 4(3), 173-199.
   31. Paspan, F. (2006). Survey factors affecting the export of Iranian saffron. Journal of Economic Reserch, 6(2), 1-15.
   32. Radklift, M. (1994). Sustainable Development, center of planning and agro-econmic studies. Tehran: Agriculture of Agriculture Ministry.
   33. Rawabdeh, H., Shatanawi, M., Scardigno, A., & Todorovic, M. (2010). Optimization of the cropping pattern in Northern and Southern part of the Jordan Valley under drought conditions and limited water availability. Jordan: Economics of Drought and Drought Preparedness in a Climate Change Context. Options Méditerranéenes Série A.
   34. Sethi LN, P., & Nayak, M. (2006). Optimal crop planning and water resources allocation in a coastal groundwater basin. Orissa, India. Journal of Agricultural Water Management, 83(2), 209-220
   35. Wallace, H. (2002). Agriculture as a tool for rural development. Workshop Held in Collaboration with the National Rural Development Partnership on August 24, in French Lick, Indiana.