فرا تحلیل کیفی روش و نتایج پژوهش‌های مرتبط با بازارچه‌های مرزی در ایران

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

• محسن جان پرور ¹
• ساجد بهرامی جاف ²
• ریحانه صالح آبادی ³
• دریا مازندرانی ²

¹ استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

² دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

³ دانش‌آموختۀ دکتری جغرافیای سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

https://doi.org/10.22067/jgrd.2021.68121.1002

چکیده

مناطق مرزی در مقایسه با مناطق مرکزی کشورها از انزوای جغرافیایی، دوری از قطب­های رشد اقتصادی، صنعتی، قرارگرفتن در حاشیه و همچنین توسعه‌نیافتگی در ابعاد اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی رنج می­برند. دولت­ها برای کاهش این نقاط ضعف به دنبال احداث بازارچة مرزی برآمده­اند. بازارچة مرزی به دلیل تماس این مناطق با محیط خارجی سبب گسترش مبادلات و پیوندهای فضایی در دو سوی مرزها و کاهش آسیب­پذیری و تهدیدات مختلف در این مناطق شده است؛ بنابراین توجه به بازارچة مرزی از سوی صاحب‌نظران علوم مختلف از اهمیت وافری برخوردار شده است. به‌گونه‌ای که تحقیقات گسترده­ای در این زمینه برای بررسی ویژگی­ها و ابعاد این بازارچه­ ها صورت‌گرفته است. این مقاله با رویکرد فرا تحلیل به بررسی مقالات و پایان‌نامه‌های منتشرشده به زبان فارسی تا سال 1398 پرداخته است. فراتحلیل به‌عنوان روشی برای تجمیع نتایج پژوهش­های پراکنده در دستیابی به دیدگاهی نوین برای گسترش دانش بشری مورد استفاده قرار می­گیرد. ازاین‌رو، یافته­ های تحقیق نشان می­دهد عوامل گردشگری، توسعة اقتصادی - اجتماعی، اقتصادی - کالبدی، سیاسی - امنیتی، توسعة پایدار منطقه­ای، استفاده از شاخص­های ترکیبی، نقطة قوت پژوهش­های مورد بررسی است و عدم توجه به توسعه‌یافتگی مناطق، توجه وافر به بعد امنیتی مناطق مرزی و در روش تحقیق عدم انعکاس روایی و پایایی ابزار مورد سنجش، از نقاط ضعف پژوهش­ها محسوب می­گردد. از سویی دیگر، تمامی تحقیقات تنها به‌صورت نظری به موضوع پرداخته­ اند و تاکنون دیدگاه کاربردی از سوی صاحب‌نظران برای تقویت بازارچة مرزی در سطح ملی ارائه نگردیده است.

کلیدواژه‌ها

• بازارچة مرزی
• فراتحلیل
• مقالات فارسی
• پایان‌نامه‌های فارسی

20.1001.1.20081391.1400.19.1.7.4

موضوعات

• توسعه پایدار و پایداری محیط

مراجع

1. اسماعیل‌زاده، خ. (1392). ارزیابی اثرات ایجاد بازارچه­های مرزی بر توسعة اقتصادی روستاهای پیرامون آن­ها، نمونة موردمطالعه: دهستان ننور، شهرستان بانه (پایان­نامة منتشرنشدۀ کارشناسی‌ارشد جغرافیا و برنامه­ریزی روستایی). دانشگاه زنجان، زنجان، ایران.
2. افراسیابی، ع. (1396). تحلیل و بررسی چالش­های بازارچه­های مرزی در ایران (مطالعة موردی بازارچه­های مرزی استان بوشهر). فصل­نامةعلمی - پژوهشی نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، 1(10)، 353-333.
3. امیرزاده، ر.، امانی، م.، و خجسته، م. (1396). نقش عوامل محیطی در امنیت و توسعة پایدار مرزها (مطالعة موردی: مرز شیروان با ترکمنستان در استان خراسان شمالی). فصل­نامة دانش انتظامی خراسان شمالی دفتر تحقیقات کاربردی فا. ا. خراسان شمالی، 16(4)، 76-61.
4. آسایش، ح.، و کوچکی‌نژاد، ف. (1384). سازماندهی فضایی روستاها از دیدگاه جغرافیای کاربردی (مطالعة موردی: شهرستان صومعه‌سرا). فصل­نامة جغرافیایی سرزمین، 6(2)، 1-12.
5. پاشالو، ا.، زهدی، م.، دل‌شاد زاده ج.، و پاشالو، ا. (1393). بررسی تطبیقی آثار بازارچه‌های مرزی در توسعة نواحی مرزی بازارچه­های مرزی رازی و سرو. فصل­نامة علمی- ترویجی دانشکدة علوم و فنون مرز، 9(3)، 90-120.
6. داداش‌پور، ه.، و آراسته.، م. (1397). تحلیل روابط فضایی میان بندرهای جنوبی ایران و شهرهای پس‌کرانه منطقه‌ای:  آمایش سرزمین،  2(10)، 223-193.
7. رومینا، ا.، پورعزیزی، ع.، و بایزی، ط. (1397). تأثیر مبادلات اقتصادی در توسعة شهرهای مرزی (مطالعة موردی شهر پیرانشهر). مجلة پژوهش­های جغرافیای انسانی، 4(50)، 1065-1049.
8. زبردست، ا.، و حاجی‌پور، خ. (1388). تبین فرایند شکل‌گیری، تکوین و دگرگونی مناطق کلان‌شهری. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 69(41)، 121-105.
9. زبردست، ا.، و رحمانی، ج. (1395). تحلیل الگوی سطح­بندی نظام شهری استان زنجان و ارائة الگوی بهینة نظام شهری. فصل­نامة علمی - پژوهشی جغرافیا و برنامه­ریزی منطقه­ای، 1(7)، 161-143.
10. زرقانی، ه.، اعظمی، ه.، و علمدار، ا. (1392). بررسی و تحلیل بازتاب­های سیاسی فضایی بازارچه‌های مرزی (نمونة موردی بازارچه­های مرزی استان خراسان جنوبی با تأکید بر بازارچة مرزی ماهیرود). همایش ملی خراسان جنوبی، نظم و امنیت. اردیبهشت، دانشگاه بیرجند.
11. زیاری، ک.، سرخ­کمال، ک.، زنجیری، م.، و کرمی، م. (1390). نگرشی تحلیلی بر نظریة قطب رشد در توسعة منطقه­ای، مطالعة موردی: استان خراسان رضوی. فصل­نامة آمایش محیط، 17(5)، 24-1.
12. سرایی، م ح.، و پورمحمد، ا. (1391). ارزیابی کنش متقابل حوزه­های نفوذ شهری در شبکة شهری استان آذربایجان شرقی (با استفاده از مدل جاذبه و روش تحلیل جریان­ها). فصل­نامة تحقیقات جغرافیایی، 2، 76-57.
13. سعیدی، ع. (1391). مفاهیم بنیادین در برنامه­ریزی کالبدی - فضایی (بخش دوم). برنامه­ریزی کالبدی - فضایی، 3(1)، 24-11.
14. سعیدی، ع.، اسماعیل‌زاده، خ.، و عبدالله‌پور، ج. (1388). بررسی جامعه‌شناختی اقتصادی بازارچه­های مرزی (مطالعة موردی: بازارچه­های مرزی سردشت و پیرانشهر). فصل­نامة علوم اجتماعی،  12(45)، 133-93.
15. شفیعی، س.، شفیعی، م. ع.، و کاظمیان، غ. (1391). فراتحلیل روش و نتایج پژوهش­های کیفیت زندگی شهری در ایران. جامعه‌شناسی کاربردی، 2(24)، 40-21.
16. طالب، م.، و عنبری، م. (1387). جامعه­شناسی روستایی ابعاد تغییر و توسعه در جامعة روستایی ایران (چاپ دوم). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
17. طیب­نیا، ه.، و منوچهری، س. (1395). نقش بازارچه­های مرزی در توسعة اجتماعی و اقتصادی نواحی روستایی مورد: روستاهای بخش خاو و میرآباد شهرستان مریوان. فصل­نامة اقتصاد فضا و توسعة روستایی، 1(5)، 172-147.
18. عبده­زاده، س.، و فتح‌اللهی، س. (1394). بازارچه­های مرزی و احساس امنیت اقتصادی- اجتماعی روستائیان مرزنشین، موردمطالعه: بازارچه­ها و روستاهای مرزی شهرستان. فصل­نامة علمی-پژوهشی مطالعات امنیت اجتماعی، 43(6)، 66-37.
19. عنبری، م.، و ملاکی، ا. (1390). بررسی آثار اجتماعی قطب­های رشد صنعتی بر توسعة پایدار محلی (مطالعة موردی قطب رشد صنعتی عسلویه). فصل­نامة توسعة روستایی، 2(3)، 106-87.
20. عندلیب، ع.، مطوف، ش. (1388). توسعه و امنیت در آمایش مناطق مرزی ایران. فصل­نامة باغ نظر، 6(12)، 76 -57.
21. قنبری، ا.، تقی­زاده، ا.، و احمدپور، ا. (1396). بررسی نقش بازارچه­های مرزی باشماق در توسعة شهرستان مریوان (پایان­نامة منتشرنشدۀ کارشناسی‌ارشد دانشکدة برنامه­ریزی و علوم محیطی گروه پژوهش­های جغرافیایی). دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.
22. کامران، ح.، محمدپور، ع.، و جعفری، ف. (1387). تحلیل کارکرد بازارچة مرزی باجگیران. نشریة علمی - پژوهشی انجمن جغرافیایی ایران، 19-18(6)، 25-7.
23. کلانتری، خ. (1380). برنامه‌ریزی توسعة منطقه­ای تئوری و تکنیک­ها. تهران: انتشارات خوش‌بین.
24. کهنه پوشی، ه.، و جلالیان، ح. (1392). تأثیر قاچاق کالا بر اقتصاد روستاهای مرزی (نمونة موردی: بخش خاو و میرآباد - مریوان). جغرافیا و توسعه، 32(11)، 75-62.
25. لطیفی، غ. (1388). نگاهی اجمالی به تعدادی از تئوری­های مکانی در برنامه­ریزی منطقه­ای. فصل­نامة علوم اجتماعی، 20(4)، 109-104.
26. محمدی یگانه، ب.، مهدی‌زاده، ع.، مهدی‌زاده، ع.، و چراغی، م. (1391). ارزیابی اثرات اقتصادی بازارچة ­مرزی مهران بر توسعة نواحی روستایی (مطالعۀ موردی دهستان محسن‌آباد). نشریة تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی،  25(12)،  79-69.
27. مختاری هشی، ح.، مؤمنی، م.، و باقری، م. (1393). تدوین راهبردهای آمایش مناطق مرزی (مطالعة موردی: مرزهای شرقی کشور). فصل­نامة تحقیقات جغرافیایی، 3(29)، 254-237.
28. مظفری، غ.، و دوستی، م. (1390). ارزیابی و مکان­گزینی پارک­های درون‌شهری منطقة 1 یزد با استفاده از روش بولین و روش دلفی در سیستم اطلاعات جغرافیایی. فصل­نامة پژوهش­های جغرافیای انسانی، 4(44)، 78-65.
29. موسوی، م. ن. (1388). تحلیل کارکرد مرز بر ساختار فضایی شهرهای مرزی، نمونة موردی استان آذربایجان غربی (رسالة دکتری منتشرنشدۀ رشتة جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری). دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.
30. Chen, X. (2006). Beyond the reach of globalization: China’s border regions and cities in transition. In F. Wu (Ed.), Globalization and the Chinese city (pp. 21-46). London: Routledge.
31. Dobler, G. (2014). Borderland actors: A typology and a conceptual framework. Paper presented at the Association of Borderlands Studies (ABS) World Conference, June 9, Joensuu.
32. Nebuhr, A. (2005). The impact of EU enlargement on European border regions. Discussion Paper, No. 330, Hamburg Institute of International Economics (HWWA), Hambur
33. Niebuhr, A., & Stiller, S (2002). Integration effects in border regions: A survey of economic theory and empirical studies. HWWA Discussion Paper, Hamburg Institute of International Economics.
34. OICU. (2005). Report on cross border activities of market intermedlares in emerging markets. Report on cross-border activities of market intermediaries in emerging markets. Emergining markets committe of the internatinal organization of securities commission.
35. Speidell, L. (2011). Frontier market equity investing: finding the winners of thefuture. The Research Foundation of CFAInstitute, Frontier Market Asset Management.
36. Topaloglou, L., & Petrakos, C (2006). The new economic geography of The Northern Greek Border regions. Paper Presented at the 46th congress of theEuropean Regional Science Association, 26-28 August, Volos.
37. Troebst, S. (2010). Border theories in early modern Europe. Eingeordnet Unter, 6(13), 3-12.
38. Walther, O. (2014). Borders, cross-border cooperation and freedom of movement in the Sahara-Sahel. In L. Bossard (Ed.), An atlas of the sahara-sahel: Geography, economics and insecurity. Paris: Organisation for EconomicGrowth and Development.