تحلیل رقابت‌پذیری شاخص‌های بهداشتی- درمانی استان‌های کشوربا استفاده از تکنیک ماباک

نوع مقاله : کاربردی

نویسنده

• رباب حسین زاده

استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

https://doi.org/10.22067/jgrd.2021.68212.1004

چکیده

 
با توجه به اهمیت روزافزون سلامت بشر و دسترسی عادلانه و متناسب آن­ها به شاخص­های بهداشتی و درمانی، سنجش رقا­بت ­پذیری بهداشتی و درمانی در سطح ملی می­تواند در شناسایی سطوح برخورداری استان­ها به ­ویژه در شرایط اپیدمی­ها و بحران­های بهداشتی، در تخصیص سریع‌ کمبودها به استان‌ها و برنامه ­ریزی برای توسعة آتی آن­ها بسیار مؤثر باشد. پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی و  هدف­گذاری کاربردی، 31  استان کشور را از لحاظ شاخص‌های رقابت­ پذیری بهداشتی و درمانی مورد بررسی قرار می­دهد. 36 شاخص در قالب 2 مؤلفة اصلی(نیروی انسانی و زیرساخت‌ها) با استفاده از داده­های مرکز آمار ایران در سال 1397 گردآوری گردیده است. برای تجزیه‌وتحلیل اطلاعات از مدل­های آنتروپی شانون تعمیم ­یافته، تحلیل ماباک (MABAC) و روش خودهمبستگی فضایی موران جهانی (Moran's I)، رگرسیون وزن جغرافیایی در محیط نرم­افزار­ Arc GIS 10.3 استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان می­دهد ازنظر رقابت­ پذیری بهداشتی- درمانی، استان تهران با توجه به مرکزیت کشور و برخورداری از امکانات و زیرساخت‌های کلان با میزان امتیاز ماباک (621/0) و اختلاف فاحش با سایر استان‌ها در جایگاه اول و خراسان رضوی و فارس با امتیاز (346/0) و (281/0) در جایگاه­های دوم و سوم قرار گرفتند. همچنین شاخص موران در نیروی انسانی و شاخص نهادی کمتر از یک است که نشان­ از الگوی غالب توزیع شاخص‌ها به‌صورت تصادفی است. در تحلیل تأثیر جمعیت بر کل شاخص­های بهداشتی و درمانی با استفاده از رگرسیون وزن جغرافیایی نیز می­توان دریافت که استان­های فارس، خراسان رضوی، مازندران و خوزستان بیشترین تأثیرپذیری را از جمعیت داشته­ اند.

کلیدواژه‌ها

• رقابت‌پذیری
• بهداشت و درمان
• تحلیل ماباک
• شاخص موران
• استان‌های ایران

20.1001.1.20081391.1400.19.1.8.5

موضوعات

• برنامه ریزی در بخش های شهری و روستایی

مراجع

1. ابراهیمی بوزانی، م.، مختاری ملک­آبادی، ر.، و حیدری دستنایی، ر. (1398). تحلیلی بر توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان اصفهان از نظر شاخص­های بهداشتی-درمانی با رویکرد توسعة ­پایدار. مجله علوم پزشکی زانکو، 66(20)، 24-11.
2. امیرفخریان، م.‌‌، ‌و رهنما‌، م.ر. (1397). برنامه­ریزی‌ دسترسی ‌غیرفضایی ‌به‌ خدمات ‌بهداشتی-درمانی ‌در ‌شهر ‌مشهد. جغرافیا و آمایش شهری منطقه­‌ای، 26، 16-1.
3. بهرامی، ر.(1394). تحلیلی‌ بر میزان ‌توسعه‌یافتگی ‌بخش ‌بهداشتی ‌و‌ درمانی‌ شهرستان‌های ‌استان ‌کردستان ‌با‌ استفاده ‌از‌ روش ‌تاپسیس ‌خطی. اطلاعات جغرافیایی (سپهر)، 96(24)، 49-39.
4. بهرامی، ر.، نوری، ک. (1396). تحلیل ادارکی از شاخص‌های توسعة خدمات بهداشتی- درمانی در استان کردستان. اندیشه جغرافیایی، 17(9)، 137-119.
5. ترابی، ذ.، نجارزاده، م.، شکریانی، م.، و جلیلیان، پ. (1399). بررسی عدالت فضایی در شاخص‌های بهداشتی-درمانی در شهرستان‌های استان گلستان. مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، 36 (10)، 281-260.
6. تقوایی، م.، و شاهیوندی، ا.(1389). پراکنش خدمات بهداشتی و درمانی در شهرستان‌های ایران. رفاه اجتماعی، 39(10)، 33-54.
7. جمالی، ف.، روستایی، ش.، و یاپنگ غراوی، م. (1397). ارزیابی الگوی علی معیارهای مؤثر بر رقابت‌پذیری شهری با رویکرد دیمتل فازی. اقتصاد و مدیریت شهری، 23(6)، 33-15.
8. حاتمی­نژاد، ح.، مهدیان بهمنیری، م.، و مهدی، ع. (1391). بررسی و تحلیل عدالت فضایی برخورداری از خدمات بهداشتی- درمانی با استفاده از مدل­های Topsis, Morris و Taxonomy (مطالعة موردی: شهرستان‌های استان مازندران). آمایش جغرافیایی فضا، 5(2)، 75-97.
9. خضرایی شولای فر، م.، کرکه­آبادی، ز.، و کامیابی، س. (1398). ارزیابی راهبردهای افزایش توان رقابت‌پذیری کلان‌شهرهای ایران با تکیه بر استراتژی Coopetition (مطالعة موردی: کلان‌شهرهای تهران، مشهد، تبریز، اهواز و زاهدان). مجلة علوم جغرافیایی، 30، 119-102.
10. داداش پور، ه.، و احمــدی، ف. (1389). رقابت­پذیری منطقه­ای به ‌مثابة رویکــردی نوین در توســعة منطقــه­ای. راهبرد یاس، 22، 80-51.
11. رفاح، آ.، محمدزاده، ی.، محسنی زنوزی، س. ج.، هاشمی برنج­آبادی، ن.، و قاسم­زاده، ن. (1398). تأثیر رقابت‌پذیری بر عملکرد اقتصادی در کشورهای منتخب درحال‌توسعه و توسعه‌یافته. سیاست‌های راهبردی و کلان، 25(7)، 107-86.
12. سپهردوست، ح. (1389). نقش دولت در توزیع امکانات بهداشتی و درمانی در استان همدان. رفاه اجتماعی، 37(10)، 326-307.   
13. شجاعیان، ع.، و رحیم­پور، ن. (1397). ارزیابی تناسب اراضی مراکز بهداشتی- درمانی با استفاده از تحلیل CF (موردشناسی: مناطق 1 و 8 شهر اهواز). جغرافیا و آمایش شهری – منطقه­ای،  28، 130-111.
14. شریف­زادگان، م.ح.، و ندایی طوسی، س. (1394). چارچوب توسعة فضایی رقابت­پذیری منطقه‌ای در ایران، موردپژوهی: استان­های 30گانه. نشریة هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، 3(20)، 20-5.
15. غضنفرپور، ح. (1392). سطح‌بندی و میزان توسعه‌یافتگی خدمات بهداشتی و درمانی شهرستان‌های استان کرمان با استفاده از شاخص­های تمرکز. برنامه‌ریزی فضایی، 11(3)، 18-1.
16. غضنفرپور، ح.، موسی زاده، ح.، و خداداد، م. (1399). سنجش و سطح‌بندی توسعه­یافتگی شهرستان‌های استان همدان از لحاظ شاخص‌های بهداشت و درمانی با استفاده از تاپسیس فازی (FTOPSIS) و Arc GIS. آمایش محیط، 13(51)، 202-179.
17. کارگر سامانی، ا.، کرد نائیج، ا.، خداداد حسینی، س. ح.، و موسوی شفایی، س. م. (1393). تأثیر رقابت­پذیری شهری بر رقابت­پذیری ملی. مجلة چشم‌انداز مدیریت بازرگانی، 20، 139-123.
18. مرکز آمار ایران. (1399). سا­ل­نامة آماری کشور 1397. تهران: دفتر ریاست، روابط عمومی و همکاری‌های بین­الملل.
19. نظم فر، ح.، عشقی چهاربرج، ع.، و علوی، س. (1398). پایش توزیع فضایی فقر در استان‌های کشور. مجلس و راهبرد، 100(26)، 175-149.
20. نظم‌فر، ح.، محمدی حمیدی، س.، و اکبری، م. (1397). بررسی نابرابری‌های توسعه در استان‌های کشور در راستای تحقق توسعة پایدار. مجلس و راهبرد، 94(25)، 340-297.

 

21. Boddy, M., & Parkinson, M. (Eds.). (2004). City matters: Competitiveness, cohesion and urban governance. Bristol: Policy Press.
22. Chang, Y. C., Chen, M. H., Lin, Y. P., & Gao, Y. S. (2012). Measuring regional innovation and entrepreneurship capabilities. Journal of the Knowledge Economy, 3(2), 90-108.
23. Croes, R. R., Krabbe-Alkemade, Y. J. F. M., & Mikkers, M. C. (2018). Competition and quality indicators in the health care sector: empirical evidence from the Dutch hospital sector. The European Journal of Health Economics, 19, 5–19.
24. Ghosh, D., & Dinda, S. (2017). Health infrastructure and economic development in India. IGI Global, the United States of America. Retrieved from https:// igi- global. com/ chapter/ health- infrastructure- and- economic-development -in -india/ 178899
25. Karakoça, O., Avni Esb, H., & Ümit Fırata, S. (2019). Evaluation of the development level of provinces by grey cluster analysis. Procedia Computer Science, (158), 135–144.
26. Kreng, V. B., & Yang C.-T. (2011). the equality of resourceallocation in health care under the nationalhealth insurance system in Taiwan, Health Policy, 100(2–3), 203-210.
27. Kwon, S., Kim, J., & Oh, D. S. (2012). Measurement of urban competitiveness based on innovation indicators in six metropolitan cities in Korea, World Techno polis Association, 1, 177-185.
28. Lengyel, I. (2007). Economic growth and competitiveness of Hungarian regions. Second Central European Conference in Regional Science (CERS), Technical University of Košice.
29. Pamučar, D., & Ćirović, G. (2015). The selection of transport and handling resources in logistics centers using Multi-Attributive Border Approximation area Comparison (MABAC). Expert Systems with Applications, 42(6), 3016-3028.
30. Perchinunnoa, P., Mongellib, L., & Rotond, F. (2020). A multidimensional approach for the identification of environmental and health wellness territories. Ecological Indicators, 110, 105911
31. Porter, M. (1995). The competitive advantage of the inner cities. Harvard Business Review, 73(3), 55-71.
32. Porter, M. E. (1990). The competitive advantage of nations. Harvard Business Review, 68(2), 74-91.
33. Porter, M. E. (1998). Clusters and. the new economics of competition. Harvard Business Review, 76(6), 77-90.
34. Ron Martin, J. S. (2008). The theoretical bases of urban competitiveness: does proximity. Économie Régionale & Urbaine, 3, 331-353.
35. Safaei, J. (2007). Income and health inequality across Canadian provinces. Health & Place, 13(3), 629-638.
36. Sanfey, P., & Zeh, S. U. (2012). Making sense of competitiveness indicators in southeastern Europe. London: European Bank for Reconstruction and Development.
37. Stefan, S. C., Popa, I., & Octavian Dobrin, C. (2016). Towards a Model of Sustainable Competitiveness of Health Organizations. Sustainability, 464(8), 1-15.
38. The World Economic Forum. (2013). The Global Competitiveness Report 2013-2014. Geneva: World Economic Forum.
39. The World Economic Forum. (2019). Global competitiveness report 2019. Geneva: Klaus Schwab, World Economic Forum.