تبیین شاخص‌هاى بهبود کیفیت مسکن متعارف شهری برگرفته از معمارى بیوفیلیک با توجه به جغرافیاى منطقۀ یک تهران

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

• پونه شالی ها ¹
• امیر فرج‌اللهی راد ²
• وحید احمدی ³
• حمید رضا شعاعی ⁴

¹ دانشجوی دکتری گروه معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

² استادیار گروه معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

³ استادیار گروه معماری ، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی ، مشهد، ایران

⁴ استادیار گروه معماری، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران

https://doi.org/10.22067/jgrd.2023.80640.1238

چکیده

مسکن به‌عنوان یکی از نیازهای اساسی بشر تأثیر بسزایی در سلامت و بهبود کیفیت زندگی افراد دارد. کیفیت مسکن به‌عنوان یکی از شالوده‌های اصلی یک برنامه جامع، در شهرسازی و معماری بیوفیلیک از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است که این رویکرد از مهم‌ترین رویکردهای شهری در زمینه مسکن متعارف است. هدف این تحقیق، شناخت شاخص‌های بهبود کیفیت مسکن متعارف شهری با تأکید بر معماری بیوفیلیک و ارزیابی آن‌ها در منطقه یک تهران بود. روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی و گردآوری داده‌ها به دو روش اسنادی و میدانی بود. با استفاده از تحلیل محتوا، شاخص‌های تحقیق گردآوری شدند و سپس با پرسش‌نامه و روش دلفی (10 نفر) ارزیابی شدند. پس از تأیید شاخص‌ها، منطقه یک تهران از نظر این شاخص‌ها توسط 150 نفر ارزیابی شد. تحلیل‌ها در نرم‌افزار SPSS  و با استفاده از آزمون فریدمن انجام شد. نتیجه تحقیق با روش دلفی نشان داد که 45 شاخص بر بهبود کیفیت مسکن براساس معماری بیوفیلیک مؤثر هستند که این شاخص‌ها در پنج مؤلفه کلی دسته‌بندی شدند. همچنین شاخص‌های رضایتمندی مسکن متعارف در دو دسته عوامل داخلی و خارجی (20 شاخص) دسته‌بندی شدند. نتیجه آزمون فریدمن در سطح معناداری کمتر از 05/0 تأیید کرد که تفاوت معناداری میان شاخص‌های کیفیت مسکن متعارف در منطقه یک تهران وجود دارد. شاخص وضعیت معابر از نظر پوشش و عرض معابر با میانگین 88/30 و سپس حفاظت تاریخی و مرمت شهری با میانگین 17/29، از وضعیت بهتری در مقایسه با دیگر شاخص‌ها برخوردار هستند. همبستگی پیرسون نیز به وجود رابطه و تأثیرگذاری معنادار در سطح کمتر از 01/0 میان مؤلفه‌های کیفیت مسکن متعارف شهری از لحاظ معماری بیوفیلیک در منطقه یک اشاره دارد.

کلیدواژه‌ها

• کیفیت مسکن شهری
• معماری بیوفیلیک
• کلان‌شهر تهران

20.1001.1.20081391.1402.21.1.9.0

موضوعات

• توسعه پایدار و پایداری محیط

مراجع

1. احمدی، پ.، و چاره‌جو، ف. (1400). بررسی میزان رضایتمندی ساکنان مسکن مهر از کیفیت سکونتی آن با رویکردی ویژه به شاخص‌های مسکن پایدار نمونة موردی: مسکن مهر شهرک بهاران. نشریه برنامه‌ریزی فضایی، 11(1)، 151-178.
2. بهرام‌پور، ع.، و مدیری، ا. (۱۳۹۴). مطالعه رابطه میان رضایتمندی ساکنان از محیط زندگی و میزان حس تعلق آن‌ها در مجتمع مسکونی بلندمرتبه شهرک کوثر تهران. نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، 20(3)، 85-94.
3. بیطرف، ا.، حبیب، ف.، و ذبیحی، ح. (1399). بومی سازی اصول معماری اکولوژیک و بیوفیلیک در طراحی مجتمع‌های مسکونی ایران در راستای ارتقای کیفیت آن‌ها. نشریه مدیریت شهری، 17(52)، 205-218.
4. پرور، س. ز.، و کریم‌پور، ع. (1399). واکاوی اثربخشی مبادی معماری بیوفیلیک بر ارتقاء سطح کیفی محیطِ انسان‌ساخت. مقاله ارائه‌شده در اولین کنفرانس ملی فناوری‌های نوین در مهندسی معماری و شهرسازی ایران، تهران.
5. پرهیز، ف.، مشکینی، ا.، مهدنژاد، ح.، و مرادی­نیا، س. (1390). تشکیل پایگاه داده­ای جرائم شهری با استفاده از تکنیک­‌های گرافیک مبنا، درون­یابی و سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) (مورد مطالعه: جرائم ارتکابی شهر زنجان). فصلنامه مطالعات امنیت اجتماعی، 28(2)، 55-78.
6. پوردهقان، ح.، شاهچراغی، ا.، و مختاباد امرئی، س. م. (۱۳۹۸). سنجش و تحلیل قواعد نظری مسکن مطلوب با تکیه بر آرای مردم، فصلنامه مسکن و محیط روستا،38(165)، 81-96.
7. دباغچی، س.، عباس هادی، ن. (1396). نقوش هندسی کثرتی برای رسیدن به وحدت. مقاله ارائه‌شده در همایش بین‌المللی معماری و ریاضیات، کاشان.
8. دیده‌بان، م.، و کاکاوند، ا. (1398). معماری بیوفیلیک، راهکاری در جهت افزایش کیفیت محیطی مجتمع‌های مسکونی. مقاله ارائه‌شده در سومین همایش ملی پژوهش‌های نوین دانشگاهی در هنر، معماری و عمران، تهران.
9. سیادتی، ف. س.، وکریمی‌فرد، ل. (۱۳۹۷). بررسی و بازخوانش تداوم زندگی شهری در شب مبتنی بر شادابی و سرزندگی فضاهای شهری 24‌ساعته؛ موردپژوهی: محله دربند. فصلنامه مدیریت شهری، 17(50)، 99-123.
10. طبی مسرور، ا.، و رضایی مؤید، ص. (۱۳۹۴). ارزیابی میزان رضایت شهروندی از کیفیت‌‌های سکونتی در مجتمع‌های مسکونی؛ موردپژوهی: مجتمع‎های مسکونی شهر همدان. نشریه مدیریت شهری، 14(40)، 61-79.
11. عظیمی، ن.، و دباغ، ا . م. (۱۳۹۴). بازتاب مفاهیم معماری ایرانی در طراحی مجتمع مسکونی امروز. مقاله ارائه‌شده در همایش بین المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی، تهران.
12. علی‌زاده، ج.، و محمدی، ج. (1399). تحلیلی بر تأثیر سطح رضایت از پایداری کالبدی- محیطی بر مؤلفه‌های کیفیت زندگی ساکنان در محلات شهری. نمونه موردی: محلات مرکزی شهر اردبیل. مجله آزمایش جغرافیایی فضا،‌10(38)، 197-218.
13. قربانی پارام، م. ر.، باور، س.، و محمودی‌نژاد، ه. ‌(1399). مطالعه تطبیقی تأثیر معماری بیوفلیک در طراحی خانه‌های سنتی و مدرن (مطالعه موردی: شهر ‏گرگان)‏. فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، ‌10(4)، 555-535.
14. قلمبردزفولی، م.، و نقی‌زاده، م. (1393). طراحی فضای شهری به‌منظور ارتقاء تعاملات اجتماعی (مطالعه موردی: بلوار بین محله‌ای). هویت شهر، 8(17)، 15-24.
15. کلانتری، ز. (۱۳۹۵). بررسی تأثیر استفاده از اصول معماری بیوفیلیک بر ابعاد وجودی انسان در طراحی بناها (نمونه موردی: فرح‌آباد شهر ساری). مقاله ارائه‌شده در کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در عمران، معماری و شهرسازی، تهران.
16. مرکز آمار ایران. (1395). سرشماری نفوس و مسکن 1395، تهران.
17. نصرتی ارشاد، م.، و جوان فروزنده، ع. (۱۳۹۵). انعطاف‌پذیری در فضاهای معماری. مقاله ارائه‌شده در دومین کنفرانس بین‌المللی انسان، معماری، عمران و شهر، تبریز.
18. نوحی بزنجانی، م.، و نیک‌پور، م. (1400). بازشناسی تأثیر اصول معماری بیوفیلیک بر حس رضایتمندی افراد. مقاله ارائه‌شده در کنفرانس ملی معماری، عمران، شهرسازی و افق‌های هنر اسلامی در بیانیه گام دوم انقلاب، تبریز.
19. نوری همپا، س. ا.، پروین، خ.، و حبیبی، م. ح. (1399). نقش و جایگاه قانون در مدیریت شهری شهر تهران. مجله نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 13(1)، 250-267.
20. نوری، م. ج.، و اسدپور، ک. (1395). تبیین عوامل مؤثر بر میزان رضایتمندی ساکنان مسکن مهر از وضعیت سکونت (مطالعه موردی: شهر دهاقان). فصلنامه مطالعات شهری، 5(18)، 63-76.

 

21. Abdelaal, M. S., & Soebarto, V. (2019). Biophilia and Salutogenesis as restorative design approaches in healthcare architecture. Architectural Science Review, 62(3), 195-205.‏‏
22. Abdelaal, M., & Soebarto, V. (2018). History matters: The origins of biophilic design of innovative learning spaces in traditional architecture. International Journal of Architectural Research Archnet- IJAR, 12(3), 108-127.
23. Baiden, P., Arku, G., Luginaah, I., & Asiedu, A. B. (2011). An assessment of residents’ housing satisfaction and coping in Accra, Ghana. Journal of Public Health, 19(1), 29-37.‏
24. Beatley, T. (2017). Biophilic cities and healthy societies. Urban Planning, 2(4),1-4.
25. Benedict, A., & Ken, R. B. (2021). The cultural landscape of a puerto rican neighborhood in Cleveland, Ohio. In Hispanic spaces, latino places (pp. 187-206). Texas: University of Texas Press.‏
26. Browning, D., Clancy, J. O., Andrews, S. L., & Kallianpurkar, N. B. (2015). Biophilic design patterns: Emerging nature-based parameters for health and well-being in the built environment. ArchNet-IJAR: International Journal of Architectural Research, 8(2), 62-75.
27. Chippagiri, R., Gavali, H. R., Ralegaonkar, R. V., Riley, M., Shaw, A., & Bras, A. (2021). Application of sustainable prefabricated wall technology for energy efficient social housing. Sustainability, 13(3)1195-1211.‏
28. Coburn,, Vartanian, O., & Chatterjee, A. (2017). Buildings, beauty, and the brain: A neuroscience of architectural experience. Journal of Cognitive Neuroscience, 29(9), 1521-1531.
29. Crook, T., Bibby, P., Ferrari, E., Monk, S., Tang, C., & Whitehead, C. (2016). New housing association development and its potential to reduce concentrations of deprivation: An English case study. Urban Studies, 53(16), 3388-3404.‏
30. Das, D. (2008). Urban quality of life: A case study of Guwahati. Social Indicators Research, 88(2), 297-310.
31. Dolan,, & White, M. P. (2007). How can measures of subjective well-being be used to inform public policy? Perspectives on Psychological Science, 2(1), 71-85.‏
32. Emmanuel, B. (2012). Housing quality” to the low income housing producers in Ogbere, Ibadan, Nigeria. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 35(2), 483-494.‏
33. Galster, G. C. (2019). Neighborhoods and national housing policy: Toward circumscribed, neighborhood-sensitive reforms. Housing Policy Debate, 29(1), 217-231.
34. García, D. M. G. (2014). Calidad, satisfacción y demografía residencial. Una revisión conceptual de enfoques y tensiones de las teorías. Cuadernos de Vivienda y Urbanismo, 7(14), 260-275.‏
35. Gillis, K., & Gatersleben, B. (2015). A review of psychological literature on the health and wellbeing benefits of biophilic design. Buildings, 5(3), 948-963.‏
36. Haque, I., Rana, M. J., & Patel, P. P. (2020). Location matters: Unravelling the spatial dimensions of neighbourhood level housing quality in Kolkata, India. Habitat International, 99(2), 102-121.
37. Hwang, H., & Yue, Z. E. J. (2015). Observation of biodiversity on minimally managed green roofs in a tropical city. Journal of Living Architure, 2(1), 9-26.
38. Joye, Y., & De Block, A. (2011). 'Nature and i are two': A critical examination of the biophilia hypothesis. Environmental Values, 20(2), 189-215.
39. Karvonen, A., & Guy, S. (2018). Urban energy landscapes and the rise of heat networks in the United Kingdom. Journal of Urban Technology, 25(4), 19-38.
40. Kellert, S., & Calabrese, E. (2015). The practice of biophilic design. Retrieved from biophilic design.com
41. Kellert, R., Heerwagen, J., & Mador, M. (2011). Biophilic design: the theory, science and practice of bringing buildings to life. Hoboken, New Jersey: John Wiley & Sons.
42. Khaef, S., & Zebardast, E. (2016). Assessing quality of life dimensions in deteriorated inner areas: A case from Javadieh neighborhood in Tehran metropolis. Social Indicators Research, 127(2), 761-775.‏‏
43. Kshetrimayum, B., Bardhan, R., & Kubota,T. (2020). Factors affecting residential satisfaction in slum rehabilitation housing in Mumbai, Sustainability, 12(6), 23-44.
44. Lee, K. Y. (2021). Relationship between physical environment satisfaction, neighborhood satisfaction, and quality of life in Gyeonggi, Korea. Journal of Land, 10(7), 1-13.
45. Lukkarinen, J. P., Laakso, S., Lyytimäki, J., Määttä, H., & Venäläinen, L. (2022). The smart meets the conventional: Media storylines and societal frames on the energy action of housing cooperatives. Energy Research & Social Science, 91(3), 127-145.
46. McGirt, M. J., Bydon, M., Archer, K. R., Devin, C. J., Chotai, S., Parker, S. L., Asher, A. L. (2017). An analysis from the quality outcomes database, Part 1. Disability, quality of life, and pain outcomes following lumbar spine surgery: Predicting likely individual patient outcomes for shared decision-making. Journal of Neurosurgery: Spine, 27(4), 357-369.
47. Newman, P. (2014). Biophilic urbanism: a case study on Singapore. Australian Planner, 51(1), 47-65.‏
48. Newman,, Beatley, T., & Boyer, H. (2017). Build biophilic urbanism in the city and its bioregion. In Resilient cities (pp. 127-153). Washington, DC: Island Press.‏‏
49. Olin, C. V., Berghan, J., Thompson-Fawcett, M., Ivory, V., Witten, K., Howden-Chapman, P., & Hinckson, E. (2022). Inclusive and collective urban home spaces: The future of housing in Aotearoa New Zealand. Wellbeing, Space and Society, 3(2), 100-122.
50. Rai, S., Asim, F., & Shree, V. (2020). Biophilic Architecture for restoration and therapy within the built environment. Visions for Sustainability, 15(3), 53-79.‏
51. Salingaros, A., & Masden, K. (2008). Neuroscience, the natural environment, and building design. In S. R. Kellert, J. Heerwagen., & M. Mador (Eds.), Biophilic design: The theory, science and practice of bringing buildings to life (pp. 59-83).‏‏ New York: John Wiley.
52. Soderlund, J., & Newman, P. (2015). Biophilic architecture: a review of the rationale and outcomes. AIMS Environmental Science, 2(4), 950-969.
53. Spencer, J. H., Finucane, M. L., Fox, J. M., Saksena, S., & Sultana, N. (2020). Emerging infectious disease, the household built environment characteristics, and urban planning: Evidence on avian influenza in Vietnam. Landscape and Urban Planning, 193(2),113-132.
54. Stiglitz,, Sen, A., & Fitoussi, J. P. (2009). The measurement of economic performance and social progress revisited: Reflections and overview. Paris: Commission on the measurement of economic performance and social progress.‏
55. United Nations Human Settlement Programme (UN-Habitat). (2016). Urbanization and development: Emerging future. Nairobi, Kenya: World Cities Report.
56. Von-Breymann, H., & Montenegro-Montenegro, E. (2019). Validation of a scale to measure perceived residential environment quality in a Latin American setting/Validación de una escala para medir la percepción de la calidad del entorno residencial en un contexto latinoamericano. Psyecology, 10(2), 217-256.‏
57. Wang, J. (2021). Vision of China’s future urban construction reform: In the perspective of comprehensive prevention and control for multi disasters. Sustainable Cities and Society, 64(2), 102-118.
58. Wang, Y., Li, Y., Huang, Y., Yi, C., & Ren, J. (2020). Housing wealth inequality in China: An urban-rural comparison. Cities, 96(4),101-119.‏
59. Watchman, M., Demers, C. M., & Potvin, A. (2021). Biophilic school architecture in cold climates. Indoor and Built Environment, 30(5), 585-605.
60. Wei, Z., & Chiu, R. L. H. (2018). Livability of subsidized housing estates in marketized socialist China: An institutional interpretation. Cities, 83(2), 108-117.
61. Xue, F., Gou, Z., Lau, S. S. Y., Lau, S. K., Chung, K. H., & Zhang, J. (2019). From biophilic design to biophilic urbanism: Stakeholders’ perspectives. Journal of Cleaner Production, 211(2), 1444-1452.‏
62. Zhong, W., Schröder, T., & Bekkering, J. (2021). Biophilic design in architecture and its contributions to health, well-being, and sustainability: A critical review. Frontiers of Architectural Research, 11(1), 114-141.