الگوی مدیریت ازدحام گردشگران در مقصدهای ساحلی مازندران مبتنی بر گردشگری هوشمند

نوع مقاله : مطالعه موردی

نویسندگان

• مهدی کروبی ¹
• محمود ضیائی ¹
• سید مجتبی محمودزاده ²
• نسترن پویان‌زاده ³

¹ استاد، گروه مدیریت گردشگری، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

² استادیار، گروه مدیریت گردشگری، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

³ دانشجوی دکتری مدیریت گردشگری، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

https://doi.org/10.22067/jgrd.2023.80571.1233

چکیده

ازدحام گردشگری یک پدیده در حال رشد در صنعت گردشگری است که تنش‌های بین جامعه محلی و گردشگران را در مقصدهای گردشگری شهری و روستایی ایجاد می‌کند. مقصدهای ساحلی به­ عنوان یکی از مقصدهایی که اغلب با پدیده ازدحام گردشگری مواجه هستند، به مدیریت و برنامه‌ریزی یکپارچه و پویا برای حفظ و توسعه آن نیاز دارند. پژوهش حاضر با هدف بررسی ابعاد و مؤلفه‌های ازدحام گردشگری با رویکرد گردشگری هوشمند در راستای رسیدن به یک الگوی مدیریتی برای مقصدهای گردشگری انجام گرفته است. این پژوهش از نوع توسعه‌ای- کاربردی و به لحاظ روش­شناسی در زمره پژوهش آمیخته کیفی و کمی قرار دارد. برای گردآوری داده‌های کیفی از دو ابزار مصاحبه و پرسشنامه استفاده شده است. در بخش کیفی 21 نفر با استفاده از مصاحبه­ های نیمه­ ساختاریافته و در بخش کمی با استفاده از ابزار پرسشنامه 271 نفر از مسئولان و فعالان گردشگری (مشرف به موضوع) در پژوهش مشارکت کردند. داده‌های حاصل از مصاحبه با استفاده از روش تحلیل مضمون، تحلیل شد و درنهایت 193 کد باز، 18 کد محوری و 3 کد انتخابی استخراج شد. نتایج نشان می‌دهد، مدیریت ازدحام گردشگری شامل سه بعد عرضه، تقاضا و ساختاری/مدیریتی است که هریک از این ابعاد دارای شش شاخص هستند. همچنین با استفاده از ماتریس اهمیت-عملکرد، حوزه­ های پراهمیت برای بهبود فعالیت‌های مدیریتی مشخص شدند. از نظر اثرات کل، بعد مدیریتی/ساختاری از بیشترین اهمیت (0.57b=) و تقاضای گردشکری بالاترین عملکرد (64.61c=) را دارند. طبق یافته ­ها، برای مدیریت ازدحام گردشگری بعد عوامل مدیریتی و ساختاری و سازه­ های دولت و حاکمیت هوشمند (0.25b=)، ظرفیت تحمل محیطی و روان­شناختی بومیان (0.34b=) و فصلی بودن گردشگری (0.39b=) ذیل ابعاد سه­ گانه، در اولویت بهبود عملکرد قرار دارد.

کلیدواژه‌ها

• ازدحام گردشگری
• گردشگری هوشمند
• مدیریت مقصد
• توسعه پایدار گردشگری
• تقاضای گردشگری
• مقصد ساحلی

موضوعات

• توسعه پایدار و پایداری محیط

مراجع

1. اقبالی‌زاده، م. (1395). تحلیل کارکردهای اپلیکیشن‌های تلفن هوشمند در برنامه‌ریزی و شکل گیری تجربه سفر در ایران (پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.
2. بهمن اصفهانی، ز. (1391). طراحی و شبیه‌سازی یک مدل هوشمند جهت توسعه گردشگری الکترونیک با استفاده از شبکه عصبی (پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
3. پاپلی‌یزدی، م. ح.، و سقایی، م. (1390). گردشگری ماهیت و مفاهیم. تهران: انتشارات سمت.
4. تردست، ز.، و بیکی، پ. (1397). ارزیابی کیفیت اجزای مقصد گردشگری شهری از جنبه مدیریت مقصد (مطالعه موردی: آرامگاه فردوسی، شهر توس). مجله گردشگری شهری، 5(1)، 53- 68.
5. خانی شیرکوهی، ف. (1397). بررسی تأثیر ویژگی‌های تکنولوژی گردشگری هوشمند و ارزش ادراک شده از مقصد بر وفاداری گردشگر با نقش میانجیگری رضایت گردشگر و نقش تعدیلگری خودکارآمدی (پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه سمنان، سمنان، ایران.
6. دانائی‌فرد.‌ ح.، الوانی، س. م.، و آذر، ع. (1383). روش‌شناسی پژوهش کمی در مدیریت: رویکردی جامع (چاپ اول). تهران: انتشارات صفار.
7. دلشاد، ع. (1399). مدل اثرگذاری هوشمندی بر رقابت پذیری مقصدهای گردشگری شهری در ایران (مورد مطالعه: یزد) (رساله دکتری). دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.
8. زیدآبادی، گ. (1393). اولویت‌بندی استراتژی‌های بازارزدایی برای مدیریت تقاضای مقصدهای گردشگری (مورد مطالعه: شهر کاشان) (پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی‌ارشد). دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.
9. سالنامه آمارهای جمعیتی استان مازندران. (1400). اداره کل ثبت احوال استان مازندران. معاونت فناوری اطلاعات و آمارهای جمعیتی.
10. شهرکی، م. (1389). رویکرد اکوسیستمی مدیریت گردشگری در مناطق ساحلی خلیج فارس براساس مدل تحلیل مدیریتی SWOT. ششمین همایش ملی فرهنگی- گردشگری خلیج فارس، تهران.
11. ضیایی. م.، و شکاری، ف. (1392). اولویت‌بندی متغیرهای تأثیرگذار بر ادراک دیدارکنندگان از ازدحام در آبشار مارگون. جغرافیا و آمایش شهری-منطقه‌ای، (6)، 31-48.
12. ضیائی، م.، دلشاد، ع.، تقوی فرد، م. ت.، تاج زاده نمین، ا. ا. (1399). چارچوب مفهومی هوشمندی مقصدهای گردشگری شهری با رویکرد فراترکیب. فصلنامه گردشگری و توسعه، 9(1)، 213-188.
13. قادری.، ا.، باقری.، ف.، فرزین، م. ر.، و کاظمیان، غ. ر. (1397). مدیریت گردشگری ساحلی: تحلیل رویکرد یکپارچه. گردشگری و توسعه، 7(4)، 175- 204.
14. گزارش توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی استان مازندران. (1396). مازندران: وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری.
15. مؤسسه بین‌المللی مطالعات خزر. (1397). بازیابی از iikss.com
16. نقشه تقسیمات سیاسی استان مازندران. (1398). سازمان نقشه برداری کشور، مدیریت نقشه برداری و اطلس‌های ملی، بازیابی از https://www.ncc.gov.ir/
17. نقی‌زاده انصاری، ح. (1383). سیاست‌ها، برنامه‌های عمرانی و توسعه با رویکرد به جاذبه‌های طبیعی و گردشگری (چاپ اول). تهران: اندیشه پویا.

 

18. Akrivi, V. (2021). Overtourism: Definitiona and impact, academic letters. Article 1207, http://doi.org/10.20935/AL1207.
19. Buhalis, D. (2000). Marketing the competitive destination of the future. Tourism Management, 1(21), 95-116.
20. Butler, R. W. (2018). Tourism and resilience. Walliingford: CABI Publication.
21. Crawford, R. (2016). What can complexity theory tell us about urban planning? New Zealand Productivity Commission, pp. 249-265, Retrieved from https://www.productivity.govt.nz/publications/complexity-theory-and-urban-planning/
22. Creswell, J. W (2008). Methodological issues in conducting mixed method research designs. In M. M. Bergman (Ed.), Advances in mixed method research: Theories and applications (pp. 66-83). London: Sage.
23. Doxey, G. V. (1975). A causation theory of visitor-resident irritants: Methodology and research inferences. In Travel and Tourism Research Associations Sixth Annual Conference Proceedings (pp. 195- 198). San Diego: September
24. Freeman, E. (1984). Strategic management: Astakeholder approach. Boston: Pitman.
25. Ghaderi, Z., Hall, M. C. M., & Ryan, Ch. (2022). Overtourism, residents and Iranian rural villages: Voices from a developing country. Journal of Outdoor Recreation and Tourism, 37, 100487.
26. Gretzel, U., Ham, J., & Koo, C. (2018). Creating the city destination of the future –The case of smart Seoul. In Y. Wang, A., Shakeela, A. Kwek, & C. Khoo-Lattimore (Eds.), Managing Asian destinations (pp. 199-214). Cham, Switzerland: Springer.
27. Gretzel, U., Sigala, M., Xiang, Z., & Koo, C. (2015). Smart tourism: Foundations and developments. Electronic Markets, 25(3), 179-188.
28. Hibbert, C. (1969). The grand tour. London: Weidefeld & Nicolson.
29. Homans, G. (1961). Social behavior: Its elementary forms. Rev. ed. New York: Harcourt, Brace and World.
30. Ivars-Baidal, J. A., Hernández, M. G., & de Miguel, S. M. (2019). Integrating overtourism in the smart tourism cities Agenda. e-Review of Tourism Research (eRTR), 17(2), 122-139.
31. Jamieson, W., & Jamieson, M. (2016). Urban destination level tactical tourism planning in developing economies. Tourism Development Journal, 14(1), 1-18.
32. King, N., & Horrocks, C. (2010). Interviews in qualitative research. London: Sage.
33. Krajickova, A., Hampl, F., & Lancosova, E. (2022). Visitors' perceptions of overtourism impacts in a small destination. An International Journal of Tourism and Hospitality Research, 33(2), 236-246.
34. Kuscer, K., & Mihalic, T. (2019), Residents’ attitudes towards overtourism from the perspective of tourism impacts and cooperation—The case of Ljubljana. Sustainability, 11(6), 1823.  
35. Lydon, M. (Ed.) (2012). Tactical urbanism 2: Short- term action, long- term change. Retrieved 2018, 20 November, from https://issuu. com/ streetplanscollaborative/docs/tactical_urbanism_vol_2_final
36. Martín Martín, J. M., Guaita Martínez, J. M., & Salinas Fernández, J. A. (2018). An analysis of the factors behind the citizen’s attitude of rejection towards tourism in a context of overtourism and economic dependence on this activity. Sustainability, 10(8), 2851.
37. Mason, P. (2011). Tourism effects, planning and management. New York: Routledge.
38. Mohanty, P., Nair, N., & Sharma, A. (2022). Overcoming overtourism through technology: The case of Asian cities. In technology application in tourism in Asia, Innovations, theories and practices (pp. 395-405). Gateway: Springer Nature Singapore Pte Ltd.
39. Oklevik, O., Gössling, S., Hall, C. M., Steen Jacobsen, J. K., Grøtte, I. P., & McCabe, S. (2019). Overtourism, optimisation, and destination performance indicators: A case study of activities in Fjord Norway. Journal of Sustainable Tourism, 27(12), 1804-1824.
40. Pearce, P. L. (2018). Limiting overtourism: The desirable new behaviours of the smart tourist. Paper presented at the Tourism Intelligence Forum (t-Forum) Global Exchange Conference, Palma de Mallorca.
41. Pechlaner, H., Innerhofer, E., & Erschbamer, G. (Eds.). (2020). Overtourism: Tourism management and solutions. New York:
42. Plog, S. C. (1974). Why destination areas rise and fall in popularity. Cornell Hotel and Restaurant Quarterly, 14(4), 60-63.
43. Ruchel, D. S., & Butler, R. W. (Eds.). (2019). Overtourism: Issues, realities and solutions. Berlin/Boston: De Gruyter.
44. Tourtellot, J. (2017). Overtourism plagues great destinations: Here’s why. Retrieved 2018, 20 November, from https://blog. nationalgeographic. org/2017/10/29/overtourism-plagues-great-destinations-heres-why/
45. (2018). Overtourism? Understanding and managing urban tourism growth beyond perceptions. Retrieved from https://www. e- unwto. org/doi/pdf/10. 18111/9789284420070
46. Wall, G. (2019). Perspectives on the environment and overtourism. In R. Dosss, & R. W. Butler (Eds.), Overtourism, issues, realities and solutions (pp. 27-46). Berlin: DeGruyter.
47. Walmsley, A. (2017). Overtourism and underemployment: A modern labour market dilemma. UK: Plymouth University Press.
48. Zubiaga, M., Izkara, J. L., Gandini, A., Alonso, I., & Saralegui, U. (2019). Towards smarter management of overtourism in historic centres through visitor- Flow monitoring. Sustainability, 11(24), 7254.