نقش توسعۀ گردشگری در تحولات کالبدی سکونتگاه‌های روستایی (مطالعۀ موردی: روستای زیارت، شهرستان گرگان)

نوع مقاله : پژوهشی-مطالعه موردی

نویسندگان

• فهیمه رضایی ¹
• علیرضا خواجه شاهکوهی ²
• بهمن صحنه ³

¹ دانشجوی کارشناسی ‌ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران

² دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران

³ استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران

https://doi.org/10.22067/jgrd.2023.76229.1140

چکیده

گردشگری در نواحی روستایی می‌تواند نقشی تأثیرگذار در همه ابعاد روستاها ایفا کند که شامل ایجاد اشتغال و درآمد برای روستاییان، تنوع‌بخشی به فعالیت‌های اقتصاد روستایی، کمک به فراهم شدن خدمات زیربنایی و تغییرات کالبدی-فضایی در روستاها می‌شود. یکی از اثرات گردشگری در روستاها، تحولات کالبدی است. هدف این پژوهش، بررسی نقش گردشگری بر تحولات کالبدی روستای موردمطالعه بود. این تحقیق از نظر هدف، کاربردی و از لحاظ ماهیت، توصیفی-تحلیلی بود. سرپرست‌های خانوار ساکن در روستای زیارت جامعه آماری تحقیق را تشکیل دادند و ۲۵۳ سرپرست خانوار ساکن روستای زیارت به‌عنوان  حجم نمونه با فرمول کوکران تعیین شدند. از سه شاخص ساخت‌وساز، تغییر کاربری اراضی و رضایتمندی کالبدی در قالب طیف لیکرت استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده‌های جمع‌آوری‌شده با نرم‌افزار آماری SPSS انجام شد. نتایج نشان داد، تغییرات کالبدی صورت‌گرفته ناشی از توسعه گردشگری در روستای موردمطالعه باعث افزایش بی‌رویه ساخت‌وساز خانه‌های دوم و ویلا، گسترش تسهیلات و خدمات گردشگری، تغییر کاربری اراضی زراعی به مسکونی، افزایش قیمت زمین و تخریب زمین‌های کشاورزی به‌طور گسترده شده است. همچنین بی‌توجهی به بافت روستا و فضاهای موردنیاز یک خانواده روستایی شامل فضایی برای نگهداری دام و انبار محصولات کشاورزی و گرایش به چند طبقه‌سازی در ساخت‌وسازهای جدید نارضایتی ساکنان روستایی را به همراه داشته است. آزمون‌ها در سطح ۹۹ درصد معنادار بود. به‌منظور کاهش پیامدهای منفی توسعه گردشگری، توجه بیش از پیش مدیران و دستگاه‌های نظارتی و برنامه‌ریزی در حوزه گردشگری لازم و ضروری است.
 

کلیدواژه‌ها

• گردشگری
• گردشگری روستایی
• سکونتگاه‌های روستایی
• شهرستان گرگان

20.1001.1.20081391.1401.20.3.8.6

موضوعات

• برنامه ریزی در بخش های شهری و روستایی

مراجع

1. امان‌پور، س،. محمدی، ا،. و ناصر، م. (1392). پهنه‌بندی شهرستان‌های استان خوزستان از لحاظ شاخص گردشگری با مدل تاپسیس. فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 5(2)، 221-201.
2. بدری، ع.، اکبریان رونیزی، س.، و قصابی، م. (1392). نقش مدیریت محلی در توسعه کالبدی سکونتگاه‌های روستایی (مطالعه موردی: شهرستان آران و بیدگل). پژوهش‌های روستایی، 4(2)، 276-249.
3. پاپلی یزدی، م.، و سقایی، م. (1392). گردشگری (ماهیت و مفاهیم) (چاپ هشتم). تهران: سمت.
4. تفلر، د. ج.، و شارپلی، ر. (1391). برنامه‌ریزی توسعه گردشگری در کشورهای در حال توسعه (ح. ضرغام، ز. نکویی، ن. عباسپور، و م. شجاعی، مترجمان). تهران: مهکامه.
5. تولایی، س.، ریاحی، و.، افراخته، ح.، و شعبانی، ا. (1392). بررسی توانمندی‌ها و راهکارهای توسعه گردشگری روستایی در بخش کهک استان قم. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 45(4)، 103-118.
6. جعفری، ح.، و حاتمی شاه خالی، م. (1395). نقش گردشگری در تحولات کالبدی کارکردی سکونتگاههای روستایی (مطالعه موردی: روستاهای بخش مرکزی شهرستان لاهیجان). فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 6(23)، 191-200.
7. حاتمی خانقاهی، ت.، وزیری، و.، تقی‌زاده هیر، م. (1399). بررسی آثار کالبدی شکل گیری خانه‌های دوم بر منطقه گردشگری سرعین از دیدگاه ذ‌ی‌نفعان. معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، (30)، 31-42.
8. حاجی نژاد، ع.، پایدار،. ا، باقری، ف.، و عبدی، ن. (1394)، تدوین برنامه راهبردی توسعه گردشگری روستایی در ایران. فصلنامه سیاست‌های راهبرد و کلان، 2(8)، 111-135.
9. خاتو‌ن‌آبادی، ا،. و راست‌قلم، م. (1390). سنجش ارکان چهارگانه گردشگری روستایی با استفاده از تکنیک SOWT(مطالعه موردی: روستاهای هدف گردشگری استان چهارمحال و بختیاری). نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، 25، 330-338
10. رحمانی فضلی، ع.، سجادی، ژ.، و صدیقی، ص. (1398). نقش گردشگری خانه‌های دوم در تشدید فرایند کالایی‌شدن فضا (مطالعه موردی: عرصه‌های روستایی شهرستان محمودآباد). مجله‌ برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، 7(27)، 56-82.
11. رضوانی، م. ر. (1387). توسعه گردشگری روستایی با رویکرد گردشگری پایدار (چاپ اول). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
12. شهابیان، پ. (1383). گردشگری روستایی. فصلنامه ساخت شهر، 1(1)، 28-33.
13. عنابستانی، ع.، و اکبری، ح. (1391). ارزیابی طرح‌های هادی و نقش آن در توسعه کالبدی روستا از دیدگاه روستائیان (مطالعه موردی شهرستان جهرم). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 44(4)، 93-110.
14. قادری، ا. (1382). نقش گردشگری روستایی در توسعه روستایی پایدار (مطالعه موردی: دهستان رودبار قصران شمیرانات) (رساله دکتری). دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
15. قدیری معصوم، م.، مطیعی لنگرودی، س. ح.، و مهرپویا، ح. (1392). تبیین اثرات کالبدی گردشگری برنواحی روستایی مورد پژوهش: دهستان بیرون بشم -بخش کلاردشت. برنامه ریزی و توسعه گردشگری، 2(5)، 33-49.
16. محلاتی، ص. (1380). درآمدی بر جهانگردی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
17. موسوی، م.، ویسیان، م.، محمدی حمیدی، س.، و اکبری، م. (1394). پژوهشی در بررسی و الویت‌بندی توان‌ها و زیرساخت‌های توسعه گردشگری با روش تصمیم‌گیری چندمعیاره (موردمطالعه: شهرستان‌های استان کردستان). فصلنامه گردشگری شهری، 2(1)، 17-31
18. میسون، پ. (1387). گردشگری اثرات و برنامه‌ریزی و مدیریت (ر. میرزایی، و پ. مرادیان، مترجمان). تهران: انتشارات ترمه.
19. نظریان، ا.، زال‌نژاد، ک.، و میرزانژاد، ر. (1394). تحلیل اثرات گردشگری بر روند توسعه روستاشهرها (مطالعه موردی: سرعین). فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 4(3)، 137-152.
20. الوانی، م.، و پیروزبخت، م. (1385). فرایند مدیریت جهانگردی. تهران: انتشارات دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
21. یعقوبی، م.، قرشی میناآباد، م.، و مولایی هشجین، ن. (1395). بررسی نقش گردشگری برتغییر الگوی مسکن در نواحی روستایی (مطالعه موردی: شهرستان رضوانشهر). فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 6(24)، 179-188.

 

22. Campbell, L. M. (1999). Ecotourism in rural developing communities. Canada: University of Western Ontario.
23. Dong, R., Yu, L., & Liu, G. (2008). Impact of tourism development on land-cover change in a matriarchal community in the Lugu Lake area. International Journal of Sustainable Development & World Ecology, 15, 28–35.
24. George, W., Mair, H., & Reid, D. G. (2009). Rural tourism development: Localism and cultural change. Bristol, UK: Channel View Publications.
25. Guo, Z., & Sun, L. (2016). The planning development and management of tourism: The case of Dangjian ancient village in China. Tourism Management, 56, 52-62.
26. Hermans, D. (1981). The encountering of agriculture and tourism: A Catalan case. Annals of Tourism Research, 8(1), 462-479.
27. Holden, A., (2016). Environment and tourism. London: Routledge.
28. Ionela, G. P., Constantin, B. M. & Dogaru, L. D. (2015). Advantages and limits for tourism development in rural area (Case study Ampoi and Mureş valleys). Procedia Economics and Finance, 32, 1050-1059.
29. Kossack, M. (1998). Case study: Integral development of rural areas, tourism and village renovation, Trebnje, Slovenia. Tourism Management, 19(1), 81-86.
30. Lanea, B. (1994). What is rural tourism? In B. Bramwell., & B. Lane (Eds.), Rural tourism and sustainable rural development. Clevedon: Channel view publication.
31. Okech, R., Haghiri, M., & George, B. (2012). Rural tourism as a sustainable development alternative: An analysis with special reference to Luanda, Kenya. Special Issue: Sustainability, Tourism & Environment in the Shift of a Millennium: A Peripheral View, 6(3), 36-54.