رابطۀ‌ تعلق مکانی و رفتارهای مشارکتی روستاییان (مطالعۀ موردی: دهستان مشایخ شهرستان ممسنی)

نوع مقاله : مطالعه موردی

نویسندگان

• رعنا شیخ بیگلو ¹
• ابراهیم رستگار ²
• آرزو سپهر روشن ³

¹ استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، گروه جغرافیا، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

² استادیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، گروه جغرافیا، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

³ دانشجوی کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی،گروه جغرافیا، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

https://doi.org/10.22067/jgrd.2022.77624.1169

چکیده

بسیاری از سکونتگاه­های روستایی کشور با مسائل متعددی ازجمله سطح پایین اشتغال و درآمد، اثرات نامطلوب تغییرات اقلیمی، نارسایی امکانات و خدمات و... مواجه هستند. در چنین شرایطی، رفتارهای مشارکتی روستاییان در امور مختلف جامعه­ محلی می­تواند نقش مثبت و مهمی در ارتقای کیفیت زندگی و بهبود محیط محلی داشته باشد؛ ازاین‌رو شناسایی عوامل مرتبط با انجام رفتارهای مشارکتی اهمیت فراوان دارد. نظر به اهمیت موضوع، پژوهش حاضر به بررسی رابطه­ تعلق مکانی و رفتارهای مشارکتی روستاییان در دهستان مشایخ پرداخته است. جامعه­ آماری این تحقیق به لحاظ مکانی، نقاط روستایی دارای حداقل 100 نفر جمعیت واقع در دهستان مشایخ شهرستان ممسنی و واحد تحلیل، افراد 18 ساله و بیشتر ساکن در سکونتگاه­های مذکور بود. فرایند نمونه­گیری با استفاده از روش احتمالی طبقه­بندی‌شده صورت گرفت و برای 380 نفر پرسشنامه تکمیل شد. برای تجزیه و تحلیل داده­ها از آزمون­های آماری مختلف و نرم­افزار SPSS استفاده شد. براساس  نتایج آزمون T تک­نمونه­ای و در سطح اطمینان 95 درصد، میانگین رفتارهای مشارکتی و تعلق مکانی به‌طور معناداری از حد متوسط بیشتر بود. براساس  یافته­ها، بین تعلق مکانی و رفتارهای مشارکتی روستاییان رابطه­ مثبت معناداری وجود دارد (001/0 > p، 424/0 = r). همچنین بین تعلق مکانی و هریک از ابعاد پنج­گانه­ رفتارهای مشارکتی رابطه مثبت معناداری مشاهده شد. نتایج آزمون تحلیل واریانس یکطرفه نشان داد، بین روستاهای موردمطالعه از نظر میانگین رفتارهای مشارکتی تفاوت معناداری وجود داشت. درمورد تعلق مکانی نیز نتایج مشابهی حاصل شد. تعلق مکانی و رفتارهای مشارکتی می­توانند به‌عنوان دو عامل قدرتمند در توسعه روستایی نقش ایفا کنند و رابطه مثبت میان آن‌ها نشان می­دهد که این دو عامل می­توانند هم­افزایی مطلوب و ارزشمندی به نفع سکونتگاه­های روستایی داشته باشند.
 

کلیدواژه‌ها

• تعلق مکانی
• توسعه روستایی
• رفتار مشارکتی
• اجتماع محلی

20.1001.1.20081391.1401.20.3.6.4

موضوعات

• برنامه ریزی در بخش های شهری و روستایی

مراجع

1. احمدی، ع.، و مهدوی، م. (1393). رابطه کیفیت زندگی و حس تعلق مکانی در روستاهای در حال توسعه (مطالعه موردی: شهرستان زرندیه). پژوهش­های روستایی، 5(4)، 848-827.
2. ارجمندنیا، ا. (1380). سازمان­های غیردولتی، راهبرد مشارکت سازمان­یافته. مطالعات مدیریت شهری، 5، 32-28.
3. ازکیا، م.، و غفاری، غ. (1380). بررسی رابطه بین انسجام اجتماعی و مشارکت اجتماعی سازمان یافته روستاییان در نواحی روستایی شهرستان کاشان. نشریه اقتصاد کشاورزی و توسعه، 36، 206-174.
4. استعلاجی، ع.، و فلاح­تبار، ن. (1390). کاربرد مدل مدیریت مشارکتی در برنامه­ریزی توسعه جامعه روستایی (مطالعه موردی: بخش سلطانیه از ناحیه ابهر). نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، 3(3)، 78-69.
5. امیرکافی، م.، و فتحی، ش. (1390). بررسی عوامل مؤثر بر دلبستگی به محله­ مسکونی (مطالعه موردی: شهر کرمان). مجله مطالعات اجتماعی ایران، 5(1) ، 41-5.
6. باقری بنجار، ع.، و رحیمی، م. (1391). بررسی رابطه میزان احساس تعلق اجتماعی شهروندان با میزان مشارکت اجتماعی، فرهنگی و سیاسی آنان (شهروندان مناطق 3 و 12 شهر تهران). فصلنامه مطالعات جامعه­شناختی شهری، 2(5)، 170-143.
7. بهرام­پور، ع.، و مدیری، آ. (1394). مطالعه رابطه میان رضایتمندی ساکنان از محیط زندگی و میزان حس تعلق آن­ها در مجتمع مسکونی بلندمرتبه شهرک کوثر تهران. نشریه هنرهای زیبا، 20(3)، 94-85.
8. پاپلی یزدی، م. ح.، رستمی، ک.، و مهدوی، د. (1394). تحلیلی بر مشارکت­های سنتی روستائیان و اثر آن بر نواحی روستایی ایران، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 30(2)، 64-47.
9. حسن­پور، ح. (1391). وضعیت و جایگاه مشارکت و عوامل مؤثر بر آن در برنامه­ریزی روستایی (مطالعه موردی: جمعیت روستایی شهرستان بوکان). نشریه سپهر، 21(81)، 85-80.
10. ذوالفقاری، م. (1399). تحلیل اثرگذاریحستعلق مکانی در ماندگاری جمعیت در نواحی روستایی (منطقه موردمطالعه  نهبندان) (پایان­نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.
11. رجبی، ا. (1390). شیوه­های مشارکت شهروندی در فرآیندهای توسعه شهری. آمایش محیط، 12، 101-116.
12. رحمانی، ا.، و رحمانی، م. (1395). ارزیابی عوامل ساختاری- نهادی مؤثر بر مشارکت روستاییان در فرایند اجرای طرح­های هادی روستایی (نمونه موردی: روستاهای واقع در حریم کلانشهر همدان). فصلنامه جغرافیایی سرزمین، 13(52)، 39-56.
13. زنگنه، ی.، حسین­آبادی، س.، روشن­دل، ت.، و نبی­پور، ر. (1393). تأثیر تعلق مکانی و سرمایه اجتماعی بر بهسازی مشارکتی محلات قدیمی (نمونه موردی محله سرده سبزوار). مجله پژوهش و برنامه­ریزی شهری، 5(19)، 128-111.
14. سفیری، خ.، و تمیز، ر. (1390). فراتحلیل مطالعات مشارکت اجتماعی. مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، 3(3)، 136-125.
15. شریف­زاده، م. ش.، عبدالله­زاده، غ.، اژدرپور، ع.، و شریفی، م. (1396). جایگاه سرمایه اجتماعی در ارتقاء تعلق مکانی (موردمطالعه: مناطق روستایی شهرستان زابل). نشریه مدیریت سرمایه اجتماعی، 4(3)، 403-375.
16. شریفی­نیا، ز. (1399). تحلیل موانع مشارکت مردم محلی در توسعه روستایی مطالعه موردی: دهستان بیشه سر بخش مرکزی شهرستان قائم شهر. نشریه پژوهش­های جغرافیای انسانی، 52(3)، 1151-1131.
17. شیخ‌بیگلو، ر.، و سلطانی، ز. (1399). تعلق مکانی و رفتارهای حامی محیط زیست: تبیین ابعاد و اثرات (مطالعه موردی: بازدیدکنندگان پارک کوهستانی صفه­ی شهر اصفهان). جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، 31(4)، 42-25.
18. علی­الحسابی، م. (1390). نقش سازمان­های مردم­نهاد و رهبران محلی در توسعه روستایی (نمونه موردی: بندر لافت). فصلنامه مسکن و محیط روستا، 30(134)، 48-35.
19. علی­بیگی، ج.، و خانی، ف. (1394). بررسی رابطه مشارکت مردمی و توسعهافتگی روستا (نمونه موردی شهرستان­های سیروان و چرداول)، فصلنامه فرهنگ ایلام، 16(49 و 48)، 44-28.
20. قاسمی، م. ع. (1384). بررسی عوامل اجتماعی- اقتصادی مؤثر بر میزان مشارکت روستاییان در طرح­های عمرانی (مطالعه موردی بخش مرکزی شهرستان کاشان). روستا و توسعه، 8(4) ، 112-79.
21. کوهن، ج. م.، و آپهوف، ن. ت. (1383) جایگاه مشارکت در توسعه روستایی (د. حیدری، مترجم). آموزش علوم اجتماعی، 8(2) ، 27-16.
22. کوهی، ک. (1382). سنجش میزان مشارکت اقتصادی و اجتماعی روستائیان در طرح­های عمرانی و بررسی برخی از عوامل مؤثر بر آن؛ مطالعه موردی روستاهای شهرستان ورزقان، (پایان­نامه منتشرنشده کارشناسی‌ارشد). دانشگاه تبریز، ایران.
23. لطفی کزج، ذ. (1395). بررسی میزانحستعلق مکان در روستاهای ادغام شده در شهر (نمونه موردی: گلمغان اردبیل) (پایان­نامه منتشرنشده کارشناسی‌ارشد). دانشگاه محقق اردبیلی، ایران.
24. لقایی، ح.، بهمن­پور، ه.، و زعیم­پور، م. (1386). تهدیدها و فرصت­های مشارکت مردمی در مدیریت زیست­محیطی مناطق تحت حفاظت در ایران. فصلنامه جنگل و مرتع، 77، 15-8.
25. مرکز آمار ایران. (1398). گزارش تحلیلی: روند تغییرات ساختار و ترکیب جمعیت کشور و آینده­ آن تا افق 1430 شمسی براساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1395. تهران: مرکز آمار ایران،.
26. مطیعی لنگرودی، س. ح.، و سخایی، ف. (1388). مشارکت مردمی و توسعه‌یافتگی در دهستان سلگی شهرستان نهاوند. پژوهش­های جغرافیای انسانی، 70، 126-111.

 

27. Adler, R. P., & Goggin, J. (2005). What do we mean by “civic engagement”? Journal of Transformative Education, 3(3), 236-253.
28. Besser, T. L. (2009). Changes in small town social capital and civic engagement. Journal of Rural Studies, 25(2), 185-193.
29. Chow, K., & Healey, M. (2008). Place attachment and place identity: First-year undergraduates making the transition from home to university. Journal of Environmental Psychology, 28(4), 362-372.
30. Gieling, J., Vermeij, L., & Haartsen, T. (2017). Beyond the local-newcomer divide: Village attachment in the era of mobilities. Journal of Rural Studies, 55, 237-247.
31. Hernández, B., Hidalgo, M. C., Salazar-Laplace, M. E., & Hess, S. (2007). Place attachment and place identity in natives and non-natives. Journal of environmental Psychology, 27(4), 310-319.
32. Kakumba, U. (2010). Local government citizen participation and rural development: reflections on Uganda’s decentralization system. International Review of Administrative Sciences, 76(1), 171-186.
33. Schoolman, E. D. (2020). Local food and civic engagement: do farmers who market local food feel more responsible for their communities? Rural Sociology, 85(3), 806-839.
34. Seguin, R. A., Sriram, U., Connor, L. M., Silver, A. E., Niu, B., & Bartholomew, A. N. (2018). A civic engagement approach to encourage healthy eating and active living in rural towns: The HEART Club pilot project. American Journal of Health Promotion, 32(7), 1591-1601.
35. Shaykh-Baygloo, R. (2020). A multifaceted study of place attachment and its influences on civic involvement and place loyalty in Baharestan new town, Iran. Cities, 96, 102473.
36. Shortall, S. (2008). Are rural development programmes socially inclusive? Social inclusion, civic engagement, participation, and social capital: Exploring the differences. Journal of Rural Studies, 24(4), 450-457.
37. Song, Z., & Soopramanien, D. (2019). Types of place attachment and pro-environmental behaviors of urban residents in Beijing. Cities, 84, 112-120.
38. Stefaniak, A., Bilewicz, M., & Lewicka, M. (2017). The merits of teaching local history: Increased place attachment enhances civic engagement and social trust. Journal of Environmental Psychology, 51, 217-225.
39. Stokols, D., & Shumaker, S. A. (1981). People in places: a transactional view of settings. In J. H. Harvey (Ed.), Cognition, Social Behavior, and the Environment (pp. 441-488). Hillsdale, NJ: Erlbaum.
40. Weng, Q. D., Wu, S., McElroy, J. C., & Chen, L. (2018). Place attachment, intent to relocate and intent to quit: The moderating role of occupational commitment. Journal of Vocational Behavior, 108, 78-91.
41. Woosnam, K. M., Aleshinloye, K. D., Ribeiro, M. A., Stylidis, D., Jiang, J., & Erul, E. (2018). Social determinants of place attachment at a World Heritage Site. Tourism Management, 67, 139-146.