نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری آب و هواشناسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

2 دانشیار آب و هواشناسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

چکیده

پژوهش حاضر با هدف شناسایی الگوهای مؤثر گردشی تراز دریا در تشکیل رودخانه‌های جوی انجام شد که رطوبت پهنه­های آبی بزرگ را به مناطق دوردست در خشکی­ها می‌رسانند و باعث بارش‌های شدید در ایران نیز می­‌شوند. بارش‌های شدید ایران براساس صدک نودم، از ژوئن 1988 تا می 2018 استخراج شدند و ۹۴۰ روز رخداد رودخانه­های جوی توسط شار رطوبت مستخرج از مؤلفه‌های رطوبت ویژه، باد مداری و نصف‌النهاری شناسایی شدند. داده­های فشار تراز دریا در روزهای مذکور در ماتریسی به ابعاد 940 در 8991 (8991 یاخته در 940 روز) با آرایه S، به روش چرخش واریماکس تحلیل مؤلفه‌های اصلی شد و 13 مؤلفه اصلی به دست آمد. این ۱۳ مؤلفه، ورودی­های تحلیل خوشه­ای سلسله مراتبی وارد قرار گرفتند که درنهایت، 10 تیپ گردشی هوا در قالب 5 تیپ اصلی مشخص شد. تیپ­ها براساس وضعیت فشار غالبشان به تیپ­های کم‌فشارهای جنوبی و پرفشارهای شمالی (A)، پرفشار قوی آزور و کم‌فشار اسکاندیناوی (B)، کم‌فشارهای ایسلند و اسکاندیناوی و پرفشارهای سیبری و غربی (C)، کم‌فشار قوی شمالی و پرفشارهای قوی شرقی و غربی (D) و تیپ پرفشار قوی سیبری-کم‌فشار قوی سودانی (E) نام‌گذاری شدند. نتایج نشان داد، رودخانه­های جوی مؤثر بر بارش‌های شدید ایران عمدتاً در فصل سرد و به‌ویژه در ماه مارس به بیشینه فراوانی خود می­رسند. از نظر توزیع مکانی نیز دامنه­های غربی زاگرس به‌ویژه جنوب غرب کشور تحت‌تأثیر این پدیده‌اند. رودخانه­های جوی عمدتاً در تیپ­های A1، A2، A3، C2، E1 و E2 با 50 درصد رخدادها، تحت‌تأثیر کم‌فشار سودانی قوی و نسبتاً قوی و در تیپ­های دیگر نیز با قدرت کمتر، رطوبت منابع آبی بزرگ را به ایران می‌رسانند و باعث بارش‌های شدید می‌شوند. از طرف دیگر، حضور پرفشار سیبری و تبت در بیشتر تیپ­ها مشاهده می­شود که در برخی تیپ­ها تا ایران گسترش داشته است. پرفشارهای غربی نیز در تیپ‌های B1، C1، D1 و D2 تأثیرشان را بر ایران نشان می‌دهند. همچنین تأثیر کم‌فشارهای جنوبی ازجمله سودانی و همگرایی دریای سرخ که عمدتاً از روی دریای سرخ و خلیج‌فارس تقویت می‌شوند و به‌سوی ایران می‌آیند، مشهود است. به‌طورکلی، وجود پرفشارهای شرقی و غربی و گسترش آ‌ن‌ها  در عرض­های میانی و کم‌فشارهای قوی در عرض­های بالایی به همراه کم‌فشارهای ضعیف تا قوی در عرض­های پایینی منطقه موردمطالعه، در تمامی تیپ­های گردشی، نشانگر نقش برجسته­تر دو منشأ رطوبت اطلس شمالی و بخش شمالی اقیانوس هند بود که باعث تأمین و تقویت رطوبت رودخانه‌های جوی شدند.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

CAPTCHA Image