تحلیل آسیب‌پذیری و تاب‌آوری باغداران و تولید مرکبات نسبت به تغییرات اقلیمی در استان مازندران

نوع مقاله : مطالعه موردی

نویسندگان

• سید عبدالحمید هاشمی ساداتی ¹
• اسماعیل کرمی دهکردی ²
• یحیی تاجور ³
• سید حسین میرموسوی ⁴

¹ دانشجوی دکتری توسعۀ کشاورزی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

² دانشیار ترویج کشاورزی و توسعه روستایی، گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکدۀ کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

³ استادیار پژوهشکدۀ مرکبات و میوه‌های نیمه‌گرمسیری، مؤسسۀ تحقیقات باغبانی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، رامسر، ایران

⁴ دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

https://doi.org/10.22067/jgrd.2021.72546.1067

چکیده

تغییرات اقلیمی از ابعاد محیط زیستی و اجتماعی-اقتصادی اثرات گسترده‌ای بر تولید و جوامع انسانی داشته ­است. در دو دهه­ اخیر بر اثر وقوع پدیده­های اقلیمی سرمازدگی و یخبندان، آسیب­ها و خسارت­های شدیدی به تولید مرکبات در شمال کشور وارد شده است؛ با وجود این، اثرات این پدیده­های اقلیمی بر آسیب‌پذیری و تاب­آ­وری تولید و باغداران مرکبات هنوز به طور جامع بررسی نشده است. هدف این مطالعه، شناخت آسیب­پذیری و مکانیسم­های تاب‌آوری تولید مرکبات و باغداران در برابر پدیده­های اقلیمی سرمازدگی و یخبندان از دیدگاه کارشناسان و مروجان کشاورزی است. پژوهش حاضر از روش‌شناسی کیفی آمیخته از دو روش مطالعه موردی و تئوری داده­بنیاد استفاده کرد. داده­ها از طریق بررسی اسناد، گروه­های متمرکز و مصاحبه­های نیمه‌ساختارمند با کارشناسان جهاد کشاورزی استان مازندران در سطوح استان، شهرستان و دهستان با استفاده از نمونه­گیری هدفمند مبتنی بر روش نمونه­گیری گلوله‌برفی گردآوری شدند. یافته­ها نشان داد که در طی دو دهه اخیر، دماهای حدی پایین­ به دفعات بیشتر در منطقه اتفاق افتاده است که موجب شده است باغات مرکبات که عمدتاً حساس به دماهای پایین هستند، بیشتر از گذشته در معرض خطر سرمازدگی قرار گیرند. این مسئله آسیب­پذیری باغداران را نیز افزایش داده است. به‌رغم وجود راهکارهای پیشنهادی از سوی کارشناسان، اقدامات انجام‌شده توسط باغداران برای کاهش آسیب­پذیری و افزایش تاب­آوری خیلی محدود بوده و به­‌موقع نیز اجرا نشده­اند. حمایت­های مالی، اعتباری، نهاده­ای و دانشی نیز کافی نبوده و به‌موقع انجام نشده­اند.
 

کلیدواژه‌ها

• آسیب­ پذیری
• تاب­آوری
• مرکبات
• کشاورز
• تغییرات اقلیمی

20.1001.1.20081391.1400.19.2.7.6

موضوعات

• برنامه ریزی در بخش های شهری و روستایی

مراجع

1.  

   1. جمشیدی، ا.، اسدی، ع.، و کلانتری، خ. (1396). سازوکارهای سازگاری با تغییر اقلیم کشاورزان خرده­پای استان همدان. علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، 13(2)، 109-130.
   2. زرافشانی، ک.، و امیریان، ش. (1397). بررسی آسیب پذیری آبزی پروران نسبت به تغییرات آب وهوایی مورد مطالعه : شهرستان قصرشیرین. راهبردهای توسعه روستایی، 5(1)، 33-50.
   3. سازمان­ جهاد کشاورزی. (1396). گزارشات خسارات سرمازدگی باغات مرکبات استان مازندران (منتشرنشده). ساری، سازمان­ جهاد کشاورزی.
   4. سازمان هواشناسی کشور. (1400). داده‌های اقلیمی ایستگاه‌های هواشناسی استان مازندران. بازیابی از http://www.irimo.ir
   5. فتوحی قزوینی، ر.، و فتاحی مقدم، ج. (1389). پرورش مرکبات در ایران. رشت: دانشگاه گیلان.
   6. ودادی، ا.، کرمی دهکردی، ا.، و میرموسوی، س. ح. (1390). تحلیل آسیب­پذیری کشاورزان سبزی و صیفی­کار با استفاده از چارچوب معیشت­های روستایی پایدار: مطالعه موردی در شهرستان اسدآباد. دانشگاه زنجان، دانشکده کشاورزی زنجان. بازیابی از

   http://ganj.irandoc.ac.ir/articles/576433

   7. وزارت جهادکشاورزی. (1399). آمارنامه کشاورزی سال 1398 (جلد سوم: محصولات باغبانی). تهران: وزارت جهادکشاورزی ، معاونت برنامه‌ریزی واقتصادی ، مرکز فن­آوری اطلاعات و ارتباطات.
   8. ولائی، م.، عبدالهی، ع.، اسکندرزاده، آ.، حسین زاده، ا.، و ضربی، ه. (1399). تحلیل نقش مدیریت روستایی در افزایش تاب‌آوری روستاییان در برابر خشکسالی (مطالعه موردی: شهرستان میاندوآب). مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 15(3)، 857-872.
   9. هاشم‌پور، ا.، تاجور، ی.، شیخ اشکوری، ع.، عبادی، ه.، فتاحی مقدم، ج.، فقیه نصیری، م.، و گل‌محمدی، م. (1396). بررسی آسیب سرما و یخ­زدگی در مرکبات و کیوی استان مازندران (آذرماه 1395). رامسر، پژوهشکده مرکبات و میوه­های نیمه­گرمسیری.

                 

   10. Abid, M., Scheffran, J., Schneider, U. A., & Ashfaq, M. (2015). Farmers' perceptions of and adaptation strategies to climate change and their determinants: The case of punjab province, pakistan. Earth System Dynamics, 6(1), 225-243.
   11. Abobatta, W. (2021). Managing citrus orchards under climate change. MOJ Eco Environ Sci, 6(2), 43-44.
   12. Adger, W. N. (2006). Vulnerability. Global Environmental Change, 16(3), 268-281.
   13. Aldunce, P., Handmer, J., Beilin, R., & Howden, M. (2016). Is climate change framed as ‘business as usual’or as a challenging issue? The practitioners’ dilemma. Environment and Planning C: Government and Policy, 34(5), 999-1019.
   14. Alemu, A., Olago, D., Wandiga, S., Oriaso, S., & Amwata, D. A. (2019). Smallholder Farmers Vulnerability Level to Climate Change Impacts and Implications to Agricultural Production in Tigray Regional State, Northern Ethiopia . Journal of Agriculture and Crops, Academic Research Publishing Group, 5(12), 237-250.
   15. Berkes, F. (2007). Understanding uncertainty and reducing vulnerability: Lessons from resilience thinking. Natural Hazards, 41(2), 283-295.
   16. Bryman, A. (2016). Social research methods. Oxford: Oxford University Press.
   17. Carpenter, S., Walker, B., Anderies, J. M., & Abel, N. (2001). From metaphor to measurement: Resilience of what to what?Ecosystems, 4(8), 765-781.
   18. Doorn, N. (2017). Resilience indicators: Opportunities for including distributive justice concerns in disaster management. Journal of Risk Research, 20(6), 711-731.
   19. Füssel, H.-M., & Klein, R. J. (2006). Climate change vulnerability assessments: An evolution of conceptual thinking. Climatic Change, 75(3), 301-329.
   20. Gallopín, G. C. (2006). Linkages between vulnerability, resilience, and adaptive capacity. Global Environmental Change, 16(3), 293-303.
   21. 20. Glaser, B. G., Strauss, A. L., & Strutzel, E. (1968). The discovery of grounded theory; strategies for qualitative research. Nursing Research, 17(4), 364.
   22. Hiremath, D., & Shiyani, R. (2013). Analysis of vulnerability indices in various agro- climatic zones of gujarat. Indian Journal of Agricultural Economics, 68(1), 122-137.
   23. Lane, D., Chatrchyan, A., Tobin, D., Thorn, K., Allred, S., & Radhakrishna, R. (2018). Climate change and agriculture in New York and Pennsylvania: Risk perceptions, vulnerability and adaptation among farmers. Renewable Agriculture and Food Systems, 33(3), 197-205.
   24. Lazarus, N. W. (2011). Coping capacities and rural livelihoods: Challenges to community risk management in southern sri lanka. Applied Geography, 31(1), 20-34.
   25. Lei, Y., Yue, Y., Zhou, H., & Yin, W. (2014). Rethinking the relationships of vulnerability, resilience, and adaptation from a disaster risk perspective. Natural Hazards, 70(1), 609-627.
   26. Ludwig, F., Van Scheltinga, C. T., Verhagen, J., Kruijt, B., van Ierland, E., Dellink, R., . . ., & Kabat, P. (2007). Climate change impacts on developing countries-eu accountability. Retrieved from https:// europarl.europa.eu/ thinktank/en/document/IPOL-ENVI_ET(2007)393511.
   27. Mbakahya, G., & Ndiema, A. (2015). Farming households' vulnerability and resilience to climate cahnge in nambale sub-county of kenya. International Journal of Science, Environment and Technology, 4, 1608-1617.
   28. O'Brien, G., O'Keefe, P., Rose, J., & Wisner, B. (2006). Climate change and disaster management. Disasters, 30(1), 64-80.
   29. Tesso, G., Emana, B., & Ketema, M. (2012). Analysis of vulnerability and resilience to climate change induced shocks in north shewa, ethiopia. Agricultural Sciences, 3(06), 871.
   30. Yin, R. K. (2009). Case study research: Design and methods (Vol. 5). London: Sage.