نقش عوامل درونی تأثیر گذار در آسیب‌پذیری سکونتگاه‌های روستایی (1399-1375) مورد: ناحیۀ تکاب (آذربایجان غربی)

نوع مقاله : مطالعه موردی

نویسندگان

• بهزاد دوستی سبزی ¹
• عباس سعیدی ²
• بیژن رحمانی ³

¹ دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشکدۀ علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

² استاد جغرافیای انسانی و آمایش، دانشکدۀ علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

³ دانشیار جغرافیای انسانی و آمایش، دانشکدۀ علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

https://doi.org/10.22067/jgrd.2021.71858.1058

چکیده

آسیب‌پذیری سکونتگاه­های انسانی متأثر از عوامل مختلفی است. آسیب‌هایی با منشا‌های مختلف اثرات متفاوتی را بر فضای سکونتگاهی انسان‌ها بر جای گذاشته‌اند، که البته میزان این اثرات در فضاهایی روستایی بیشتر بوده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی آسیب­پذیری سکونتگاه­های روستایی ناحیه تکاب انجام شده است. روش مورد استفاده کیفی و از نوع اکتشافی بوده است. جامعه آماری پژوهش حاضر خبرگان، کلیه مدیران و مردمان محلی سکونتگاه­های روستایی ناحیه تکاب بوده است. نمونه­گیری با استفاده از رویکرد هدفمند انجام گرفته است. برای تعیین حجم نمونه از اشباع نظری بهره گرفته شد به طوری که مصاحبه­ها تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت و در نهایت 30 مصاحبه صورت پذیرفت. روش تجزیه و تحلیل در این پژوهش روش تحلیل محتوا است. نتایج حاصل از مطالعات کیفی مشتمل بر 179 کد اولیه، 43 مفهوم، 16 مقوله فرعی و 3 مقوله اصلی بوده است. نتایج نشان داد که دگرگونی بسترهای مکانی – فضایی ناحیه تکاب در شکل‌پذیری آسیب‌های این ناحیه در قالب آسیب‌های محیطی (محدودیت منابع آب، بروز مخاطرات، آسیب­های ناشی از معادن، قطعه قطعه شدن زمین­های کشاورزی و پراکندگی) آسیب­های اقتصادی (خام فروشی مواد اولیه، اشتغال، مشکلات فروش محصولات، پایین بودن خدمات و زیرساخت ها، سو مدیریت در بخش گردشگری و عدم حمایت از بافندگان فرش) و آسیب­های اجتماعی (مهاجرت، مشارکت پایین مردم در امور روستا، پایین بودن سطح سواد بویژه زنان، مطالبه گر نبودن مردم و آسیب­های ناشی از شبکه های اجتماعی) خود را نشان داده است.
 

کلیدواژه‌ها

•  آسیب­ پذیری
• سکونتگاه­های روستایی
• دگرگونی‌های مکانی–فضایی
• تحلیل محتوا
• ناحیه تکاب

20.1001.1.20081391.1400.19.2.6.5

موضوعات

• برنامه ریزی در بخش های شهری و روستایی

مراجع

1.  

   1. سعیدی، ع. (1390). پویش ساختاری –کارکردی: رویکردی نظام‌وار در مطالعات مکانی–فضایی. جغرافیا (نشریه علمی – پژوهشی انجمن جغرافیایی ایران)، 9(29)، 7-16.
   2. شریفی، ز.، نوری پور، م.، و شریف زاده، م. (1396). تحلیل آسیب‌پذیری خانوارهای روستایی بخش مرکزی شهرستان دنا: کاربرد چارچوب معیشت پایدار. نشریه تحیل فضایی مخاطرات محیطی، 4(2)، 19-36.
   3. صفری، ف. (1396). تحلیل آسیب‌پذیری، ظرفیت سازگاری و تاب آوری زارعان در برابر بحران آب در شهرستان سلطانیه استان زنجان (پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی‌ارشد). دانشگاه زنجان، زنجان، ایران.
   4. Adger, W. N., Lorenzoni, I., & O'Brien, K. L. (Eds.). (2009). Adapting to climate change: Thresholds, values, governance. Cambridge: Cambridge University Press.
   5. Alam, G. M. M., Alam, K., Mushtaq, S., & Clarke, M. L. (2017). Vulnerability to climatic change in riparian char and river-bank households in Bangladesh: Implication for policy, livelihoods and social development. Ecological Indicators, 72, 23–32.
   6. Cannon, T. (2014). Vulnerability and disasters. The Companion to Development Studies, 351.
   7. Castañeda, A., Doan, D., Newhouse, D., Nguyen, M. C., Uematsu, H., & Azevedo, J. P. (2018). A new profile of the global poor. World Development, 101, 250–267.
   8. Constantin, V., Ştefănescu, L., & Kantor, C. M. (2015). Vulnerability assessment methodology: A tool for policy makers in drafting a sustainable development strategy of rural mining settlements in the Apuseni Mountains, Romania. Environmental Science and Policy, 52, 129–139.
   9. Das, A., Gupta, A. K., & Mazumder, T. N. (2012). Vulnerability assessment using hazard potency for regions generating industrial hazardous waste. Journal of Hazardous Materials, 209, 308–317.
   10. Gondwe, G. (2019). Reducing vulnerability of the rural poor through adaptation and mitigation written for the expert group meeting on eradicating rural poverty to implement the 2030 Agenda for sustainable development, Addis Ababa. 1–12. Retrieved from https:// un.org/ development/ desa/ dspd/ wp-content/ uploads/ sites/ 22/ 2019/ 02/ Grace-Gondwe.pdf
   11. Huang, X., Huang, X., He, Y., & Yang, X. (2017). Assessment of livelihood vulnerability of land-lost farmers in urban fringes: A case study of Xi’an, China. Habitat International, 59, 1–9.
   12. Jamshed, A., Birkmann, J., Feldmeyer, D., & Rana, I. A. (2020). A conceptual framework to understand the dynamics of rural-urban linkages for rural flood vulnerability. Sustainability (Switzerland), 12(7), 1–25.
   13. Kelman, I., Gaillard, J. C., Lewis, J., & Mercer, J. (2016). Learning from the history of disaster vulnerability and resilience research and practice for climate change. Natural Hazards, 82(1), 129–143.
   14. Liu, Y., & Xu, Y. (2016). A geographic identification of multidimensional poverty in rural China under the framework of sustainable livelihoods analysis. Applied Geography, 73, 62–76.
   15. Ogebe, O. F., Adejo, M. A., & Burbuwa, P. A. (2020). Factors affecting the rural poverty and its vulnerability. International Journal of Agricultural Science, 10(2), 71–79.
   16. Plummer, R., de Grosbois, D., Armitage, D., & de Loë, R. C. (2013). An integrative assessment of water vulnerability in First Nation communities in Southern Ontario, Canada. Global Environmental Change, 23(4), 749–763.
   17. Seara, T., Pollnac, R., & Jakubowski, K. (2020). Impacts of natural disasters on subjective vulnerability to climate change: a study of Puerto Rican fishers’ perceptions after Hurricanes Irma & Maria. Coastal Management, 48(5), 418–435.
   18. Shahbaz, B. (2008). Risk, vulnerability and sustainable livelihoods: Insights from Northwest Pakistan. Sustainable Development Policy Institute.