ساماندهی فضایی سکونتگاه‌های روستایی الحاقی در پیرامون کلان شهر مشهد با بهره گیری از رویکرد پویش ساختاری-کارکردی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

• مهدی اخگری ¹
• مصطفی طالشی ²

¹ استادیار، گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه پیام نور، ایران

² دانشیار، گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه پیام نور، ایران

https://doi.org/10.22067/geography.v18i1.83959

چکیده

اهداف: روند افزایش جمعیت­پذیری و گسترش بی­رویة کالبدی_فضایی کلان­شهر مشهد، شکل­گیری پدیده­هایی همچون الحاق، ادغام و خزش شهری و بروز مسائل و معضلات پیچیدة اجتماعی و اقتصادی را باعث شده است. پاسخ­گویی مناسب به این مسائل، مستلزم تحول در درک عملکردی به نظام استقرار و پایداری نظام سکونتگاهی و برنامه­ریزی فضایی است. پویش ساختاری–کارکردی به‌عنوان رویکردی راهبردی به ساماندهی فضا در سطوح و مقیاس‌های مختلف، می‌کوشد ضمن تبین جنبه‌های پیچیدة ساماندهی فضایی با تعمیق رویکرد نظام­وار و بهره­گیری از الگوی اندیشة شبکه­ای برای تعمیق پیوند فعالیت­ها و عملکردهای متوازن به منظور پاسخ به مسائل ریشه‌دار در روابط ساختاری – کارکردی چاره‌جویی نماید.
روش: این پژوهش بنا دارد با بهره­گیری از روش­شناسی توصیفی ـ تحلیلی با رویکرد کاربردی، ساماندهی سکونتگاه­های روستایی پیرامون شهر مشهد را مورد شناخت و تحلیل قراردهد.
 یافته ­ها/ نتایج: یافته­های پژوهشی نشان می­دهد که بیشترین آثار ادغام سکونتگاه‌های روستایی پیرامون شهری، بروز برخی ناهنجاری­های اجتماعی _اقتصادی که از مهم­ترین عوارض کالبدی_فضایی آن بروز ناکارآمدی عملکردی و ازهم گسیختگی ساختار کالبدی سکونتگاه­های روستایی الحاقی در پیرامون شهری است.
نتیجه­ گیری: نتایج پژوهش حاکی از آن است که ­سکونتگاه‌های‌ روستایی پیرامون درمجموع از شرایط مطلوبی برخوردار نبوده و با رشد ناموزون کلان­شهر مشهد گسترش ادغام تدریجی سایر سکونتگاه‌های روستایی پیرامون را فراهم می­آورد. بنابراین، با برقراری پیوند نظام سکونتگاهی از طریق یکپارچگی فضایی- عملکردی و تعمیق عملکردهای روستایی- شهری امکان دستیابی به مدیریت متوازن فضایی در مجموعة کلان­شهری فراهم می­شود.

کلیدواژه‌ها

• ساماندهی فضایی
• پویش ساختاری- کارکردی
• سکونتگاه های روستایی
• عملکرد اجتماعی- اقتصادی
• کلان شهر مشهد

20.1001.1.20081391.1399.18.1.6.6

مراجع

1.  

   1. آمارنامة شهرداری مشهد. (۱۳۹2). بازبینی‌شده در ۵ خرداد ۱۳۹۴.
   2. رضوانی، م. (1384). گردشگری خانه‌های دوم و اثرات آن بر نواحی روستایی. مورد: نواحی روستایی شمال تهران.پژوهش‌های جغرافیا 54، 122-109.
   3. رهنما، م؛ عباس زاده، غ. (1386). اصول، مبانی و مدل‌های سنجش فرم کالبدی شهر. مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.
   4. سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور. (1387). دانش­نامة مدیریت شهری و روستایی. تهران: انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور.
   5. سعیدی، ع. (1377). مبانی جغرافیای روستایی. تهران: انتشارات سمت.
   6. سعیدی، ع. (1390). پویش ساختاری–کارکردی رویکردی نظام­ وار در مطالعات مکانی– فضایی. فصل­نامة جغرافیا، 29، 18-1.
   7. سعیدی، ع. (1390). روابط و پیوندهای روستایی _ شهری در ایران. تهران: نشر مهر مینو.
   8. سعیدی، ع. (1391). پویش ساختاری – کارکردی، رویکردی بی‌بدیل در برنامه‌ریزی فضایی. فصل­نامة اقتصاد فضا و برنامه‌ریزی روستایی، 1 (1) ، 15-1.
   9. سعیدی، ع؛ محبی، ع؛ جندقیان بیگدلی، س. (1394). وارﺳﻲ ﭘﻮﻳﺶ ﺳﺎﺧﺘﺎری- ﻛﺎرﻛﺮدی در مطالعات منطقه‌ای. ﻓﺼل­­نامة اﻧﺠﻤﻦ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎی اﻳﺮان، 13(44)، 11.
   10. شایان، ح؛ هادیزاده بزاز، م. (1389). تحلیلی بر ضرورت ساماندهی روستاهای حریم کلان‌شهرها با تأکید بر کلان- شهر مشهد، مجموعه مقالات اولین همایش ملی جغرافیا و برنامه‌ریزی توسعة روستایی. تهران، مرداد ماه 1398، صص 13-12.
   11. طالشی، م؛ امیرفخریان، م. (1390). ناپایداری سکونتگاه‌های روستایی و آیندةحاشیه نشینی در خراسان رضوی. جغرافیا،9(29)، 107-83.
   12. عارف زاده، م. (1379)، روند توسعة شهر مشهد و اثرات آن بر اکولوژی شهر، (رسالة منتشرنشدة دکتری جغرافیا و برنامه­ریزی شهری)، دانشگاه تهران، ایران.
   13. غمامی، م. (1377). طرح جامع مشهد. نشریة آبادی، (جلد 3).
   14. مرکزآمارایران. (1390). نتایج عمومی سرشماری 1390 استان خراسان. تهران: سازمان برنامه و بودجه، مرکز آمار ایران.
   15. مرکزآمارایران. (1395). نتایج عمومی سرشماری 1395 استان خراسان. تهران: سازمان برنامه و بودجه، مرکز آمار ایران.
   16. نگهبان مروی، م. (1381). شهرهای جدید و نقش آن­ها در تمرکززدایی از مادرشهرها (نمونة موردی: شهر جدید گلبهار). (پایان­نامة منتشرنشدة کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه­ریزی شهری)، دانشگاه سیستان و بلوچستان، ایران.
   17. یاری حصار، ا. (1390). هویت روستایی کلان شهر تهران. تهران: به نشر.

    

   18. Abramson, M., &Kamensky, J. (2002).Manging for Results 2002. New York, NY: Rowman and Littlefield.
   19. Anas, A., & Xu, R. (1999). Congestion, land use, and job dispersion: A general equilibrium model. Journal of Urban Economics, 45(3), 451-473.
   20. Bulanda-Jansen, A. (2019, February). Evolution of the metropolitan area of Shenzhen; analysis: From theory to selected examples. In IOP Conference Series: Materials Science and Engineering(Vol. 471, p. 112058). Bristol, England: IOP.
   21. Deng, X., Huang, J., Rozelle, S., & Uchida, E. (2008). Growth, population and industrialization, and urban land expansion of China. Journal of Urban Economics, 63(1), 96-115.
   22. Doygun, H. (2005). Urban development in Adana, Turkey, and its environmental consequences. International Journal of Environmental
   23. Garcia-López, M. À. (2010). Population suburbanization in Barcelona, 1991–2005: Is its spatial structure changing?. Journal of Housing Economics, 19(2), 119-132.
   24. Gwiazdzinska-Goraj, M., &Ezierska-Thole, A. (2013). Functional Changes of the Rural Areas in Poland. Case Study: Warmińs-ko-MazurskieVoivodeship. Journal of settlements and Spatial Planning, 4(1), 53-58.
   25. Hao, P., Sliuzas, R., &Geertman, S. (2011). The development and redevelopment of urban villages in Shenzhen. Habitat International, 35(2), 214-224.
   26. Tian, G., Qiao, Z., & Gao, X. (2014). Rural settlement land dynamic modes and policy implications in Beijing metropolitan region, China. Habitat International, 44, 237-246.