الگوهای جوی بارش های شدید و فراگیر خراسان جنوبی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

• رضا دوستان

استادیار اقلیم شناسی ،دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

https://doi.org/10.22067/geography.v18i1.84509

چکیده

هدف:بی­ نظمی در بارش ویژگی ذاتیاقلیم ­های خشک بوده و این نوع ریزش­ها همراه با سیل و خسارت است. با رویکرد تکرارپذیری پدیده­ های طبیعی، این نوع ریزش­ها قابل تکرار و پیش­بینی می­ باشند. بارش­های شدید در توده­ های هوا با رطوبت بالا و شرایط خاص همدیدی جو، حادث می ­شوند.
روش:این نوع ریزش­ها با بارش روزانةیک میلیمتر و بیشتر در خراسان جنوبی در دورة 1987 تا 2018 مطالعه شد. شاخص صدک نود و پنجمبارش روزانة هر ایستگاه، بارش شدید، وهمزمانی در سه ایستگاه و بیشتر، بارش شدید سینوپتیک تعریف شد. الگوهای جوی این نوع بارش­ها،با دادةرقومی ارتفاع تراز500 هکتوپاسکال در محدودة 10 تا 70 درجة شمالی و 10 تا 80 درجة شرقی، با روش تحلیل مؤلفة اصلی و خوشه­بندی وارد، مشخص شد.
یافته ­ها/ نتایج:چنانکه با وقوع بلاکینگ مدیترانه مرکزی- جنوب اروپا و سردچال اروپای شرقی- روسیة غربی، تراف باهای غربی در شرق مدیترانه عمیق شده و توده ­های مدیترانه­ای از مسیر جنوبی­تر با جهت جنوب غربی وجنوب از آب­های گرم خلیج فارس و دریای عمان به شرق ایران می­رسند.بنابراین، سیکلون­ها (فشار1011 میلیبار) با حرکت چرخندی برروی منطقه و ارتفاعات شرق ایران، بارش­های شدید (میانگین 16 میلیمتر روزانه) را ریزش می­کنند. در عرض پایین­تر، پرفشارهای دینامیک با حرکت واچرخند در تراز میانی و جوپایین، از شمال شرقی آفریقا تا عربستان و شمال غربی شبه جزیرة هند استقرار دارندو تضعیف بادهای سرد و خشک سیبری،باعث تداوم بارش­ها می­شود. شرایط جوی فوق، منجر به بارش شدید در اواخر زمستان(فوریه) و اوایل بهار (مارس) در خراسان جنوبی می ­شود.

کلیدواژه‌ها

• الگوی جوی
• بارش شدید
• صدک 95
• خراسان جنوبی

20.1001.1.20081391.1399.18.1.8.8

مراجع

1.  

   1. احمدی، ا؛ علیجانی، ب. (1393). شناسایی الگوهای همدیدی بارش­های سنگین ساحل شمالی خلیج فارس. پژوهش­های جغرافیای طبیعی، 46 (3)، 296-275.
   2. امیدوار، ک. و ترکی، م. (1391). شناسایی الگوهای ریزش بارش های سنگین در استان چهارمحال و بختیاری، مدرس علوم انسانی- برنامه ریزی و آمایش فضا. 16 (4)، 169-135.
   3. باعقیده، م؛ انتظاری، ع؛ علیمرادی، ف.( 1391). تحلیل سینوپتیکی بارش­های حوضه­های اترک و گرگانرود (39 بارش فراگیر). جغرافیا و توسعه، 16، 124-113.
   4. جلالی، م؛ شاهبایی، ع؛ کمریان، و. (1396). شناسایی الگوهی همدید بارش های شدید تابستانه در سواحل جنوبی دریای خزر. جغرافیا و برنامه­ریزی، 21 (59)، 39-23.
   5. حلبیان، الف.ح. (1395). تحلیل همدید بارش­های حدی و فراگیر در کرانه­های غربی خزر با تأکید بر الگوهای فشار تراز دریا. جغرافیا، 14 (51)، 218-193.
   6. حلبیان، الف.ح؛ حسینعلی پورجزی، ف. (1393). تحلیل فراوانی رودبادهای مرتبط با بارش­های حدی و فراگیر در کرانه­های غربی خزر. تحقیقات جغرافیایی. 29 (1) (پیاپی 112)، 220-205.
   7. دوستان،ر؛ اسکندری، م؛ صادقی، س. (1395). تحلیل همدید بارش برف سنگین جاده­های کوهستانی زاگرس مرکزی(مطالعة موردی: جاده چلگرد-شهرکرد-لردگان). فضای جغرافیایی، 16 (56)، 239-221.
   8. سعیدآبادی، ر؛ آب خرابات، ش؛ نجفی، م. س. ( 1394). موقعیت رودباد جبهه قطبی در ارتباط با بارش­های سنگین و شار رطوبت ترازهای پایین غرب ایران. محیط شناسی، 41 (4)، 798-783.
   9. طاهایی، ف؛ سلکی، ه؛ حجازی زاده، ز. (1395). بررسی الگوهای همدید بارش­های فوق سنگین غرب و جنوب غرب حوضة آبخیز دریاچة ارومیه. برنامه­ریزی و آمایش فضا، 20 (1)، 95-79.
   10. عساکره، ح؛ خوش رفتار، ر؛ ستوده، ف. (1391). تحلیلی بر بارش­های سنگین روزانة سپتامبر در ارتباط با الگوهای همدید در استان گیلان(1976-2005). پژوهش های جغرافیای طبیعی، 44 (2)(پیاپی 80)، 66-51.

    

   علیجانی، ب.( 1396). آب و هوای ایران. چاپ چهاردهم. تهران: انتشارات سمت.

   11. گل کار، م؛ محمدی، ح. (1392). بارش­های خراسان جنوبی. جغرافیا سرزمین، 10 (37)، 54-33.
   12. محمدی، ب؛ مسعودیان، الف. ب. (1389). تحلیل همدید بارش­های سنگین ایران (مطالعة موردی: آبان ماه )، جغرافیا و توسعه، 19، 47-70.
   13. مصطفائی، ح؛ علیجانی، ب؛ سلیقه، م. (1394). تحلیل سینوپتیکی بارش­های شدید و فراگیر در ایران. تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 2 (4)، 76-65.
   14. مظفری، غ.ع؛ شفیعی، ش. (1396). تحلیل فضایی فراوانی رودبادهای موثر در بارش­های فرین غرب ایران. پژوهش های جغرافیای طبیعی،49 (1)، 100-85.

    

   15. Bohlinger, P., Sorteberg, A., & Sodemann, H. (2017). Synoptic conditions and moisture sources actuating extreme precipitation in Nepal. Journal of Geophysical Research: Atmospheres, 122(23), 653671.
   16. Champion, A. J., Blenkinsop, S., Li, X. F., & Fowler, H. J. (2019). Synoptic‐scale precursors of extreme UK summer 3‐hourly rainfall. Journal of Geophysical Research: Atmospheres, 124(8), 4477-4489.
   17. Dayan, U., Nissen, K., & Ulbrich, U. (2015). Atmospheric conditions inducing extreme precipitation over the eastern and western Mediterranean. Natural Hazards and Earth System Sciences, 15(11), 2525-2544.
   18. Hellström, C. (2005). Atmospheric conditions during extreme and non‐extreme precipitation events in Sweden. International Journal of Climatology: A Journal of the Royal Meteorological Society, 25(5), 631-648.
   19. Houssos, E. E., & Bartzokas, A. (2006). Extreme precipitation events in NW Greece. Advances in Geosciences, 7, 91-96.
   20. Oliveira, P. T. D., Lima, K. C., & e Silva, S. (2013). Synoptic environment associated with heavy rainfall events on the coastland of Northeast Brazil. Advances in Geosciences, 35, 73-78.
   21. Teixeira, M. S., & Satyamurty, P. (2007). Dynamical and synoptic characteristics of heavy rainfall episodes in southern Brazil. Monthly Weather Review, 135(2), 598-617.
   22. Toreti, A., Giannakaki, P., & Martius, O. (2016). Precipitation extremes in the Mediterranean region and associated upper-level synoptic-scale flow structures. Climate dynamics, 47(5), 1925-1941.
   23. Toreti, A., Xoplaki, E., Maraun, D., Kuglitsch, F. G., Wanner, H., & Luterbacher, J. (2010). Characterization of extreme winter precipitation in Mediterranean coastal sites and associated anomalous atmospheric circulation patterns. Natural Hazards and Earth System Sciences, 10(5), 1037-1050.
   24. Zhang, W., & Villarini, G. (2019). On the weather types that shape the precipitation patterns across the US Midwest. Climate Dynamics, 53(7), 4217-4232.