بیان جغرافیایی پایداری محلات شهری مبتنی بر تحلیل چند معیارۀ فضایی (نمونۀ موردی: کلان شهر مشهد)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

• حسین آقاجانی ¹
• مسعود تقوایی ²

¹ دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری،دانشگاه اصفهان،اصفهان، ایران

² استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری،دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

https://doi.org/10.22067/geography.v18i1.85182

چکیده

اهداف: توسعة پایدار شهری یک مفهوم چندلایه است. هدف این پژوهش در گام نخست، معرفی یک روش ارزیابی و رتبه بندی فضایی پایداری محلات شهر مشهد است و در گام دوم ارائة سناریوهای چندگانة برنامه ریزی در جهت حرکت به سمت شهر پایدار است.
روش: روش تحقیق این مقاله توسعه ای-کاربردی و  توصیفی-تحلیلی است. اطلاعات مورد نیاز در این تحقیق از طریق پرسش نامه و اطلاعات دستگاه های اجرایی به ویژه شهرداری جمع آوری شده ست و با رویکرد تصمیم گیری چند معیارة فضایی (مدلAHP و OWA) وضعیت پایداری محلات مشهد تعیین شده است.
یافته ها/ نتایج: یافته های تحقیق نشان داد که طیف مختلفی از میزان پایداری محلات شهری با استفاده از مدل OWA تولید شده است و مدیران قبل از هرگونه عملیات اجرایی می توانند گزینه های مختلف منتج از مدل را -بر خلاف بسیاری از مدل ها که تک سناریو هستند-ارزیابی و تصمیم گیری کنند. در این تحقیق، شاخص پایداری کلی محلات در سناریوی کاملا بدبینانه نشان داد که محلات سرشور، جنت (منطقة 8) مجیدیه، نقویه (12) و احمدآباد (14) از محلات با پایداری بسیار قوی و محله­های کشاورز (منطقة 5)، فدک (5)، امیرالمؤمنین (13) و نوید (منطقة 15) از محلات با پایداری بسیار ضعیف در بین محلات مشهد می­ باشند.
نتیجه گیری: ناپایداری شهرها یکی از مهم ترین موضوعات جهانی است. شهر مشهد نیز به دلیل شرایط رشد سریع و توسعة بی برنامه در حاشیة خود با مشکلات فراوانی به لحاظ پایداری با آن روبه روست. تعیین شاخص های بومی شهر پایدار هم راستا با استانداردهای جهانی، تعیین محلات در معرض ناپایداری شدید و همچنین، اولویت­ گذاری مدیران شهری می تواند کمک زیادی به رشد و ارتقای شاخص های شهر پایدار نماید.

کلیدواژه‌ها

• ارزیابی
• رتبه بندی
• شهر پایدار
• OWA
• کلان شهر مشهد

20.1001.1.20081391.1399.18.1.10.0

مراجع

1.  

   1. بزی، خ؛ موسی زاده، ح؛ حسین نژاد، م. (1396). سنجش پایداری اقتصادی و اجتماعی محله های شهری با استفاده از تکنیک تصمیم گیری چندمعیاره AHP(مورد شناسی: محله­های منطقة یک شهریِ گرگان). جغرافیا و آمایش شهری – منطقه­ای، 25، 124-105.
   2. بیکدلی، س؛ شفقی، س؛ وثوقی، ف.(1396). ارائة یک مدل راهبردی برای دستیابی به توسعة پایدار شهری در کلان­شهر مشهد. فصل­نامة تحقیقات جغرافیایی، 32 (4)، 29-12.
   3. خسروبیگی، ر؛ خاکپور، ب؛ ایستگلدی، م؛ شمس الدینی و آفتاب، ا. (1393). ارزیابی و اولویت بندی پایداری اجتماعی در نواحی شهری با استفاده از تکنیک تصمیم­گیری چندمعیارة تاپسیس فازی سلسله مراتبی (مطالعة موردی: شهر بندر ترکمن). جغرافیا و توسعة ناحیه ای، 12 (23)، 24-1.
   4. رهنما، م؛ عباس زاده، غ. (1387).اصول مبانی ومدل­های سنجش فرم کالبدی شهر. مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی.
   5. ساسان پور، ف؛ موحد، ع؛ مصطفوی، س. و یوسفی فشکی. (1393). ارزیابی پایداری محلات شهری در شهر سقز. پژوهش های جغرافیایی برنامه ریزی­شهری، 2(1)، 94-73.
   6. سرایی، م؛ لطفی، ص؛ ابراهیمی، س. (1389) . ارزیابی و سنجش سطح پایداری توسعة محلات شهر بابلسر. پژوهش و برنامه­ریزی شهری، 1 (2)، 60-37.
   7. شماعی، ع؛ ساسان پور، ف، مرادی، ث. (1396). ارزیابی پایداری محله های شهری با استفاده از روش‌های تصمیم گیری چند معیاره( مورد مطالعه: محله‌های منطقه 6 شهرداری تهران). فصل­نامة علوم و تکنولوژی محیط زیست، 19 (2)، 178-161.
   8. صفایی پور، م؛ مدانلو جویباری، م. (1394). سنجش توسعه پایدار محلات شهری با استفاده از تحلیل شبکه ای (مطالعه موردی: محلات منطقه 17 شهر تهران). شهر پایدار، 2 (4)، 130-111.
   9. عبداللهی، ع.ا. (1396). سنجش و ارزیابی پایداری شهری با استفاده از تکنیک های ANP, Topsis, Saw (مطالعة موردی: شهر کرمان). برنامه­ریزی منطقه­ای، 7 (28)، 120-107.
   10. قرخلو، م؛ حسینی، س.ه. (1385). شاخص­های توسعةه پایدار شهری. جغرافیا و توسعة ناحیه­ای. 18، 178-157.
   11. مبارکی، ا؛ عبدلی، ا. (1392). تحلیل سلسله مراتب مناطق شهر ارومیه بر پایة شاخص های توسعة پایدار شهری.تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 13 (30)، 65-49.
   12. محمدی، ع؛ پاشازاده، ا. (1393). سنجش سطح پایداری محلات شهر اردبیل با تأکید بر محلات با هسته‌های روستایی. مطالعات شهری، 3 (11)، 64-51.
   13. موحد، ع؛ کمان رودی، م؛ ساسان پور، ف؛ قاسمی کفرودی، س. (1393). بررسی پایداری محله های شهری (مطالة موردی: منطقة 19 شهرداری تهران). پژوهش­های جغرافیایی برنامه­ریزی شهری، 2 (4)، 541-558.
   14. یاری قلی، و؛ نوروزی، م.ج؛ کلانتری، ب. (1393) تحلیل کیفیت پایداری نواحی شهری با استفاده از تکنیک ELECTRE (نمونة موردی: شهر ابهر). برنامه­ریزی منطقه­ای (دانشگاه آزاد مرودشت)، 4 (39)، 104-77.

    

   15. Basiago, A. D. (1998). Economic, social, and environmental sustainability in development theory and urban planning practice. Environmentalist, 19(2), 145-161.
   16. Bezold, C. (1999). Alternative futures for communities. Futures, 31(5), 465-473.
   17. Bishop, P., Hines, A., & Collins, T. (2007). The current state of scenario development: an overview of techniques. Foresight, 9(1), 5-25.
   18. Deng, H. (1999). Multicriteria analysis with fuzzy pairwise comparison. International Journal of Approximate Reasoning, 21(3), 215-231.
   19. Frame, B. (2008). ‘Wicked’, ‘messy’, and ‘clumsy’: Long-term frameworks for sustainability. Environment and Planning C: Government and Policy, 26(6), 1113 -1128.
   20. Habitat, U. N. (2016). World cities report 2016: Urbanization and development: emerging futures. New York, NY: United Nations.
   21. Hodge, T. (1997). Toward a conceptual framework for assessing progress toward sustainability. Social Indicators Research, 40(1-2), 5-98.
   22. Jain, K. (2010). A sustainable vision for urban India. Institute of Town Planners, India Journal, 7(4), 74-89.
   23. Kropp, W. W., & Lein, J. K. (2012). Assessing the geographic expression of urban sustainability: A scenario based approach incorporating spatial multicriteria decision analysis. Sustainability, 4(9), 2348-2365.
   24. Malczewski, J. (1999). GIS and multicriteria decision analysis. New York, NY: John Wiley & Sons.
   25. Malczewski, J. (2004). GIS-based land-use suitability analysis: A critical overview. Progress in Planning, 62(1), 3-65.
   26. Mebratu, D. (1998). Sustainability and sustainable development: Historical and conceptual review. Environmental Impact Assessment Review, 18(6), 493-520.
   27. Meng, Y., Malczewski, J., & Boroushaki, S. (2011). A GIS-based multicriteria decision analysis approach for mapping accessibility patterns of housing development sites: a case study in Canmore, Alberta. Journal of Geographic Information System, 3(01), 50.
   28. Priemus, H. (2005). How to make housing sustainable? The Dutch Environment and Planning B: Planning and Design, 32(1), 5-19.
   29. Shen, L. Y., Ochoa, J. J., Shah, M. N., & Zhang, X. (2011). The application of urban sustainability indicators–A comparison between various practices. Habitat International, 35(1), 17-29.
   30. Tanguay, G. A., Rajaonson, J., Lefebvre, J. F., & Lanoie, P. (2009). Measuring the sustainability of cities: A survey-based analysis of the use of local indicators. Quebec: CIRANO.
   31. White, S. S., & Ellis, C. (2007). Sustainability, the environment, and new urbanism: An assessment and agenda for research. Journal of Architectural and Planning Research, 125-142.
   32. Yager, R. R. (1988). On ordered weighted averaging aggregation operators in multicriteria decisionmaking. IEEE Transactions on systems, Man, and Cybernetics, 18(1), 183-190.