تحلیل وضعیت استراتژیک استان خراسان رضوی در راستای برنامه‌ریزی آمایش سرزمین

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

• محمد رحیم رهنما
• روح‌الله اسدی

دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

https://doi.org/10.22067/geography.v14i1.17633

چکیده

اهداف: استان خراسان رضوی به عنوان مهم‌ترین کانون جمعیتی شرق کشور، دارای جایگاه ویژه‌ای در برنامه‌ریزی‌های ملی است و برنامه‌ریزی منطقه‌ای در قالب آمایش سرزمین، می‌تواند رویکرد استراتژیک را در متن برنامه‌ریزی‌های بلندمدت استان نهادینه کند. این مقاله با هدف ارائۀ وضعیت کلی استان خراسان رضوی از نظر استراتژیک، به دنبال تعیین جهت‌گیری استراتژیک شهرستان‌های استان می‌باشد.
روش: از این روی، در چارچوب روش‌شناختی تجربی و با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی، علاوه بر استفاده از اطلاعات موجود در مطالعات آمایش استان، اقدام به تکمیل پرسش‌نامه و مصاحبه با 60 نفر از مسئولان و کارشناسان استان و نیز ضریب‌دهی ماتریس‌های مدل مورد استفاده شده است.
یافته‌ها/نتایج: نتایج مطالعه در 12 بخش موضوعی، حاکی از آن است که وضعیت کلی استراتژیک استان بیشتر گرایش به سمت موقعیت تدافعی دارد که این عامل ناشی از عملکرد نامناسب در بخش‌های مربوطه است. همچنین، گرایش اندکی هم به موقعیت‌های رقابتی و محافظه‌کارانه وجود دارد که نشان‌دهندۀ عملکرد بهتر و موقعیتِ مناسب‌ترِ این بخش‌ها است. همچنین از بین شهرستان‌های مورد مطالعه استان، هشت شهرستان شامل قوچان، سبزوار، جغتای، جوین، تربت حیدریه، دولت‌آباد، درگز و سرخس به‌طور کلی، دارای جهت‌گیری «توسعۀ ایمن‌ساز» هستند. پنج شهرستان شامل نیشابور، فیروزه، گناباد، کاشمر و بجستان از نظر استراتژیک در موقعیت «توسعه با اولویت» قرار دارد. سه شهرستان خواف، تایباد و کلات دارای جهت‌گیری «بازسازی با اولویت» و چهار شهرستان بردسکن، رشتخوار، مه‌ولات و خلیل آباد، در «وضعیت خاکستری» قرار دارند. سه شهرستان تربیت جام، چناران و فریمان نیز در موقعیت «استراتژی‌های ترکیبی» موقعیت یافته‌اند.

کلیدواژه‌ها

• آمایش سرزمین
• استان خراسان رضوی
• برنامه‌ریزی استراتژیک
• برنامه‌ریزی منطقه‌ای

مراجع

1. ابراهیم زاده، ع. (1389). آمایش سرزمین و برنامه‌ریزی محیطی در جنوب شرق ایران. تهران: مؤسسه اطلاعات

2. اخباری، م. (فروردین 1386). آمایش سرزمین جغرافیا و همبستگی ملی در ایران. در چکیده مقالات همایش نهادهای اجتماعی و همبستگی ملی (ص. 169-170). تهران: دانشگاه تربیت مدرس

3. توفیق، ف. (1384). آمایش سرزمین تجربه جهانی و انطباق آن با وضع ایران. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران

4. جهاد دانشگاهی مشهد. (1389). مطالعات آمایش استان خراسان رضوی: برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری. مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد

5. جهانشاهی، م. (1386). جهان‌شهرها و چالش‌های پیش‌رو. جستارهای شهرسازی، )22و23(، 2-5

6. حاتمی‌نژاد، ح.، حسینی، س. م.، و حسینی، س. ع. (1389). جایگاه و نقش علم جغرافیا در آمایش سرزمین. رشد آموزش جغرافیا، 1(25)، 46-51

7. خنیفر، ح. (1389). درآمدی بر مفهوم آمایش سرزمین و کاربردهای آن در ایران. آمایش سرزمین، 2(2)، 5-26

8. دقیقی‌اصلی، ع.، سریرافراز، م.، و فهیمی‌فر، ف. (فروردین 1386). آمایش سرزمین: تحکیم‌کننده نهادهای اجتماعی در برقراری اتحاد ملی. در چکیده مقالات همایش نهادهای اجتماعی و همبستگی ملی(ص. 174-175). تهران: دانشگاه تربیت مدرس

9. رهنما، م.، و آقاجانی، ح. (1390). مطالعات آمایش استان خراسان رضوی. مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد

10. سعیدنیا، ا. (1382). سرشت استراتژیک برنامه‌ریزی و مدیریت شهری. مدیریت شهری، 14، 6-13

11. شفیع خانی، م. (1389). گوهر مدیریت در صدف ادبیات. نشریۀ تدبیر، 217، 64-69.

12. فرد آر، د. (1393). مدیریت استراتژیک. ترجمۀ علی پارساییان و محمد اعرابی. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی

13. فروزنده‌دهکردی، ل. ا.، شیره‌پز آرانی، ع.ا.، جندقیان بیگدلی، س. ر. (1390). برنامه‌ریزی ناحیه‌ای با استفاده از برنامه‌ریزی بر مبنای سناریوها (تبیین الگوی چشم‌انداز ناحیه کاشان). برنامه‌ریزی منطقهای، 1(3)، 39-56

14. محمودی، س. (1388). تحلیلی برسیر تحولات کلان آمایش سرزمین فرانسه در نیم قرن گذشته و ارائه پیشنهاداتی جهت بهبود وضعیت آمایش سرزمین ایران. آمایش سرزمین، 1(1)، 141-180

15. مرکز ملی آمار ایران. (1391). نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1390. تهران: مرکز آمار ایران

16. معصومی‌اشکوری، س. ح. (1381). نقش جدید توسعه منطقه‌ای در عصر همگرایی جهانی‌ساز و کارهای نوین و بازتاب‌های آن در توسعه ملی. در مجموعه مقالات همایش چالشها و چشم‌اندازهای توسعه ایران: هم‌اندیشی پژوهشگران و نظریه‌پردازان کشور (ص. 145-156). تهران: موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی

17. هال، پ. (1381). برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای. ترجمۀ جلال تبریزی. تهران: پردازش و برنامه‌ریزی شهری

18. Albrechts, L. (2001). How to proceed from image and discourse to action: As applied to the Flemish diamond. Urban Studies, 38(4), 733-746

19. Dimitriou, H. T. (2007). Strategic planning thought: Lessons from elsewhere. In H. T. Dimitriou, & R. Thompson (Eds.), Strategic planning for regional development in the UK: A review of principles and practices (pp.43-65). New York: Routledge

20. Tsenkova, S. (2007). Reinventing strategic planning in post-socialist cities: Experiences from Sofia. European Planning Studies, 15(3), 295-317