تحلیـل رابطـۀ طایفـه‌گرایـی اجتماعات محلی با توسعـۀ سیاسـی در شرایط انتخاباتی (مطالعـۀ موردی: شهرستان نورآبـاد ممسنـی)

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

• حمدالله سجاسی قیداری ¹
• مهدی پورطاهری ²
• وحید صادقی ²
• سید محمد حسین حسینی ³

¹ دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

² دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

³ وزارت امور خارجه، تهران، ایران

https://doi.org/10.22067/geography.v14i1.33101

چکیده

اهداف: طایفه‌گرایی اساساً مبتنی بر رجحان یک گروه نژادی، طایفه‌ای و فرهنگ اجتماعی مشخص بر گروه‌های دیگر است که در آن انجام تصمیم‌گیری‌های سیاسی مبتنی بر گرایش‌های طایفه‌ای بوده و در تضاد با توسعۀ سیاسی است؛ زیرا توسعۀ سیاسی، فرآیند دموکراتیزاسیون مبتنی بر نهادینگی ساختارهای سیاسی برخوردار از جامعۀ مدنی و چرخۀ مسآلمت‌آمیز قدرت از طریق وفاق بین نخبگان و تفکیک و افتراق بین ساخت‌ها را در بر می‌گیرد، اما دستیابی به چنین سطحی از توسعۀ سیاسی در تصمیم‌گیری‌ها نیازمند گُذار از تعصبات قومی و طایفه‌ای است. پدیدۀ طایفه‌گرایی اجتماعی ـ سیاسی عمدتاً در اجتماعات محلی با ساختارهای طایفه‌ای عمدتاً مشاهده می‌شود که تدوام آن می‌تواند اثرات منفی متعددی مانند بی‌انگیزگی سایر گروه‌های اجتماعی و انحصارطلبی قدرت سیاسی شود. نمود عینی طایفه‌گرایی در تصمیم‌گیری‌های سیاسی عمدتاً در شرایط انتخاباتی تشدید می‌شود. در این میان شهرستان ممسنی به‌عنوان یکی از شهرستان‌های استان فارس از جمله مناطق جغرافیایی پیرامونی کشور است که هنوز عناصر سنتی خود را حفظ کرده است. این شهرستان در طی سالیان متمادی زندگی عشیره‌ای و سنتی داشته است، به‌طوری‌که هویت جغرافیایی و طایفه‌ای یکی از نیرومندترین عوامل اثرگذار بر پایگاه رأی‌آوری نمایندگان این حوزۀ انتخابیه را شکل می‌دهد. بنیاد پژوهش کنونی بر این پرسش نهاده شده است که چه رابطه‌ای بین طایفه‌گرایی و توسعۀ سیاسی در اجتماعات محلی وجود دارد؟
روش: داده‌های مقاله پیشِ رو که ماهیتی توصیفی‌تحلیلی دارد، به روش کتابخانه‌ای و تحلیل آماری داده‌های میدانی (پرسش‌نامه و مصاحبه) گردآوری شده است. در روش میدانی با استفاده از نرم‌افزار SPSS به تبیین رابطة دو متغیر طایفه‌گرایی به مثابۀ متغیر مستقل و توسعۀ سیاسی به‌عنوان متغیر وابسته پرداخته شد.
یافته‌ها/ نتایج: تحقیق نشان داد که بین دو متغیر طایفه‌گرایی و توسعۀ سیاسی ارتباط معناداری وجود داشته است. در شهرستان ممسنی به‌دلیل حاکمیت بافت سنتی و غلبۀ عناصر متأثر از این بافت بر عناصر مدرن و تلفیق آن با برخی موانع چالش‌برانگیز، فرآیند توسعۀ سیاسی با موانعی مواجه بوده است.
نتیجه گیری: نگرش‌های محلی‌طایفه‌ای یکی از عوامل کلیدی بوده که در توسعه‌نیافتگی سیاسی شهرستان نورآباد ممسنی نقش داشته و به‌علت عبور ناقص شهرستان از مراحل توسعۀ سیاسی نظیر انتخابات، منجر به تثبیت نظام فکری طایفه‌گرایی شده است.

کلیدواژه‌ها

• طایفه‌گرایی
• توسعۀ سیاسی
• انتخابات
• شهرستان نورآباد ممسنی

مراجع

1. احمدی‌پور، ز.، صادقی، و.، و تیموری، ح. ر. (1394). تبیین رابطۀ تمرکزگرایی و توسعۀ سیاسی در ایران معاصر از مشروطه تا انقلاب اسلامی. فصلنامۀ رهیافت انقلاب اسلامی، (30)، 81-98

2. بشیریه، ح. (1380). موانع توسعۀ سیاسی در ایران. تهران: گام نو

3. پالمر، م.، لاری، ا.، و گایل، چ.(1391). نگرشی جدید به علم سیاست. ترجمۀ منوچهر شجاعی. تهران: وزارت امور خارجه

4. حافظ‌نیا، م.ر.، و کاویانی‌راد، م. (1388). افق‌های جدید در جغرافیای سیاسی. تهران: سمت

5. حبیبی فهلیانی، ح. (1371). ممسنـی در گذرگاه تاریـخ. شیراز: نوید شیراز

6. حجاریان، س. (1379). تاوان اصلاحات. تهران: ذکر

7. دارابی، ع. (1388). بنیان‌های نظری رفتار انتخاباتی شهروندان در جمهوری اسلامی ایران. فصلنامۀ پژوهش‌های ارتباطی، 16(57)، 9-37

8. دُسوان، آ. (1382). درآمدی به جامعه‌شناسی انسانی.ترجمة جعفر نجفی‌زند. تهران: دوران

9. رجب‌زاده، ا. (1378). جامعه شناسی توسعه: بررسی تطبیقی ـ تاریخی ایران و ژاپن. تهران: سلمان

10. رومینا، ا.، و صادقی، و. (1394). بررسی تأثیر طایفه‌گرایی بر الگوی رأی‌دهی (مطالعۀ موردی: شهرستان نورآباد ممسنی). فصلنامۀ ژئوپلیتیک، 11(3)، 84-116

11. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان فارس. (1395). گزارش برآورد جمعیت شهرستان‌های استان فارس به تفکیک شهرستان از سال 1391 تا 1395. شیراز: سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان فارس

12. سالنامۀ آماری استان فارس. (1390). آمار مربوط به جمعیت شهرستان‌های استان فارس. بازیابی در 17 اردیبهشت 1394، از https://www.amar.org.ir

13. سعیدی، ع. (1390). مبانی جغرافیای روستایی. تهران: سمت

14. آلوین، س . (1378). تغییر اجتماعی و توسعه. ترجمۀ محمود حبیبی مظاهری. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی

15. صادقی، و. (1394، شهریور). بنیادهای جغرافیایی کُنش سیاسی در شهرستان ممسنی. نشریۀ مستقل دانشجویی اندیشۀ نو دانشگاه آزاد ممسنی. 6 (8)، 23-16

16. صادقی، و.، و حسینی، س. م. ح. (1394). سرچشمه‌های تولید طایفه‌گرایی در شهرستان ممسنی (استراتژی مقابله با آن). فصلنامۀ فرهنگی ـ اجتماعی فراسو، 8 (27)، 17-21

17. صیدایی، س. ا. (1377). توسعۀ پایدار جامعه عشایری ایران در آینده. نشریۀ علمی- پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، (13 و 14)، 83-100

18. عبداللهی، م. (1386). اسکان عشایر و توسعۀ حیات اجتماعی آنان در ایران (مطالعۀ موردی طایفه وری علی‌نظر در استان ایلام). فصلنامۀ علوم اجتماعی، (32)، 19-54

19. قوام، ع. ع. (1389). سیاست‌های مقایسه‌ای. تهران: سمت

20. کاویانی‌راد، م. (1392). جغرافیای انتخابات با تأکید بر انتخابات ریاست جمهوری. تهران: خوارزمی

21. کاویانی‌راد، م.، و ویسی، ه. (1387). بررسی تأثیر همسایگی بر انتخابات ایران، مطالعۀ موردی نهمین دورۀ انتخابات ریاست جمهوری در ایران. فصلنامۀ ژئوپلیتیک، 4(3)، 1-20

22. کوئن، ب. (1386). درآمدی بر جامعه‌شناسی. تهران: توتیا

23. گیدنز، آ. (1387). تجدد و تشخص ـ جامعه و هویت شخصی در عصر جدید. ترجمۀ ناصر موفقیان. تهران: نی

24. مجتهدزاده، پ. (1390). جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی. تهران: سمت

25. مقدس، ع. ا.، و حیدری، ا. (1387). رابطۀ هویت طایفه‌ای و هویت ملی با تأکید بر متغیرهای نگرشی در شهر نورآباد ممسنی. فصلنامۀ مطالعات ملی، 9(33)، 97-126

26. مویر، ر. (1379). درآمدی نو بر جغرافیای سیاسی. ترجمۀ دره میرحیدر با همکاری سید یحیی صفوی. تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح

27. مهدوی، م. (1392). مقدمه‌ای بر جغرافیای روستایی ایران. تهران: سمت

28. میرزایی‌تبار، م.، صادقی، و.، و حسینی، س. م. (1394). تبیین رابطۀ فرهنگ سیاسی و توسعۀ اقتصادی: مطالعۀ موردی شهرستان ممسنی. دو فصلنامۀ دانش سیاسی، 11(22)، 169-208

29. نظری، س. غ.، بشیری‌گیوی، ح.، و جنتی، س. (1392). بررسی تأثیر مشارکت سیاسی بر توسعۀ سیاسی (مورد مطالعه: جوانان شهر خلخال). مجلۀ توسعه اجتماعی ایران، 6(21)، 137-146

30. Almond, G., & Verba, S. (1968). Princpal investigators. Michigan: The Five Nation Study

31. Bashiriyeh, H. (2001). Obstacles to political development in Iran. Tehran: gameno Publication

32. Brady, H. E. (2000). Category Cally Wrong Vo manual versus graded measure of ethnic identity. Studies in Comparative International Development, 35(3), 98-123

33. Davarpanah, H. (2006). English for the students of political science. Tehran: Samt Publication

34. Glassner, M. (1993). Political geography. Canada: John Wiley

35. Huntington, S .P. (1969). Political order in changing societies. New Haven: Ale University Press

36. Pye, L. (1966). Aspects of political development. Boston: Little Brown

37. Statistical Yearbook of Fars Province. (2011, May). Statistics of population for Fars province counties, Management and Programming Organization of Fars Province, availlable at: https://www.amar.org.ir.