ارزیابی تاب آوری انسانی در بافت های ناکارآمد شهری (مورد مطالعه: بافت ناکارآمد شهر سنندج )

نوع مقاله : مطالعه موردی

نویسندگان

• شایسته عباسی ¹
• اصغر ضرابی ²
• ابوالفضل مشکینی ³

¹ دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

² استاد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

³ استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

https://doi.org/10.22067/geography.v18i1.80210

چکیده

اهداف: هدف این پژوهش، سنجش میزان تاب­آوری سکونتگاه­های ناکارآمد شهر سنندج در ابعاد انسانی (اجتماعی- فرهنگی، اقتصادی و نهادی- مدیریتی) است.
روش: روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی و نوع مقاله پژوهشی- مطالعه موردی است و از نظر شیوۀ دریافت اطلاعات، در حوزۀ مطالعات کتابخانه­ای- میدانی قرار دارد. برای استخراج شاخص­ها از مطالعات کتابخانه­ای داخلی و خارجی استفاده شد و شاخص­های ابعاد مختلف جهت تعیین میزان اهمیت در اختیار 30 نفر از کارشناسان در رشته­های مختلف قرار گرفت. برای سنجش میزان تاب­آوری در سطح محدوده، داده­های پرسش­نامة خانوار در نرم افزار SPSS وارد و با استفاده از آزمون تی تک نمونه­ای میزان تاب­آوری استخراج شد. جهت تحلیل عوامل تاب­آوری انسانی از مدل معادلات ساختاری در نرم­افزار لیزرل استفاده شده است. به منظور تبیین میزان اختلاف میانگین تاب­آوری در گونه­های بافت ناکارآمد از آزمون تحلیل واریانس استفاده شد و در نهایت، گونه­های بافت با استفاده از آزمون دانکن طبقه­بندی شدند.
یافته­ها/ نتایج: یافته­ها حاکی از آن است که میزان تاب­آوری در محدودة 16/3 بوده، با توجه به اینکه از میانگین 50/3 کمتر است، می­توان گفت محدودۀ بافت ناکارآمد، تاب­آور نیست. از لحاظ ابعاد مورد بررسی، بعد اجتماعی- فرهنگی با 64/3 از متوسط 50/3 بالاتر بوده و نسبتاً تاب­آور می­باشد. کمترین میزان تاب­آوری با 75/2 مربوط به بعد اقتصادی و پس از آن بعد مدیریتی با 09/3 بوده است. همچنین بین گونه­های مختلف بافت ناکارآمد از لحاظ تاب­آوری انسانی اختلاف معناداری وجود دارد. به لحاظ مجموعه شاخص­های انسانی، بافت با پیشینة روستایی و سکونتگاه­های غیررسمی در گروه اول و بافت ناکارآمد میانی و بافت تاریخی در گروه دوم طبقه­بندی می­شوند.
نتیجه­گیری: نتایج به دست آمده نشان می­دهد تاب­آوری بافت ناکارآمد سنندج در شرایط نامناسبی قرار دارد. با توجه به پایین بودن سطح تاب­آوری ابعاد اقتصادی و مدیریتی و اهمیت آن­ها در تاب­آوری محدوده، باید تلاش لازم در زمینة ارتقاء این شاخص­ها لحاظ شود. سکونتگاه­های غیررسمی و بافت­های با پیشینة روستایی وضعیت نامناسبتری نسبت به سایر محدوده­های بافت ناکارآمد دارند.

کلیدواژه‌ها

• تاب آوری انسانی
• بافت های ناکارآمد
• شهر سنندج

20.1001.1.20081391.1399.18.1.3.3

مراجع

1.  

   1. اسلامی، ع. و ابراهیمی دهکردی، ا. (1397). سنجش میزان تاب آوری اجتماعی در محلات غیررسمی (محلة مورد بررسی: امت آباد آمل). نشریة معماری شناسی، سال 1(1)، 146-137.
   2. اقبالی، ن. و رحیمی، م. (1389). ساختار شهری سنندج در تصرف سکونتگاه­های غیررسمی. فصل­نامة علمی- پژوهشی جغرافیای انسانی، 2(4)، 72-57.
   3. ایراندوست، ک. و تولایی، ر. ا. (1391). الگوی مسکن فقرا در سکونتگاه­های غیررسمی نمونة موردی: عباس آباد سنندج. ساخت شهر، 20، 12-2.
   4. تقوایی، م؛ بسحاق، م. ر. و سالاروند. ا. (1391). آزمون فرضیه­های پژوهش با استفاده از SPSS . چاپ اول. اصفهان: پژوهشگاه مهندسی بحران های طبیعی و پدافند غیرعامل شاخص پژوه.
   5. حاجی­نژاد، ع؛ بدلی، ا. و آقایی، و. (1394). بررسی عوامل مؤثر بر آسیب­پذیری ناشی از زلزله در مناطق شهری دارای سکونتگاه های غیررسمی با استفاده از GIS (مطالعة موردی: مناطق 1 و 5 تبریز). مجلة مخاطرات محیطی، 4(6)، 56-33.
   6. ذاکرحقیقی، ک؛ ماجدی، ح. و حبیب، ف. (1389). تدوین شاخص­های مؤثر بر گونه­شناسی بافت شهری. نشریة بافت شهر، 5(7)، 112-105.
   7. رضایی، م. ر. (1392). تبیین تاب­آوری اجتماعات شهری به منظور کاهش اثرات سوانح طبیعی (زلزله) مطالعة موردی: کلان­شهر تهران. (رسالة منتشرنشدۀ دکتری جغرافیا و برنامه­ریزی شهری). دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
   8. رضایی، م. ر؛ رفیعیان، م. و حسینی، س.م. (1394). سنجش و ارزیابی میزان تاب­آوری کالبدی اجتماع­های شهری در برابر زلزله (مطالعة موردی: محله­های شهر تهران). پژوهش­های جغرافیای انسانی، 47(4)، 623-609.
   9. ستوهیان، ف؛ رمضانپور، ا. م؛ حق نیا روشنفکر، ج. و شیدایی، پ. (1395). آسیب پذیری بافت های تاریخی و راهکارهای محافظت در مقابل بحران زلزله. چهارمین کنفرانس ملی توسعة پایدار در علوم جغرافیا و برنامه­ریزی، معماری و شهرسازی. تهران، مؤسسة آموزش عالی مهر اروند، مرکز راهکارهای دستیابی به توسعة پایدار.
   10. سردارنیا، خ؛ قدرتی، ح. و اسلام، ع. (1388). تأثیر حکمرانی خوب و سرمایة اجتماعی بر اعتماد سیاسی: مطالعة موردی شهرهای مشهد و سبزوار. پژوهش­نامة علوم سیاسی، 5(1)، 165-135.
   11. صداقت رستمی، ک؛ اعتماد، گ؛ بیدرام، ر. و ملاذ، ج. (1390). تدوین شاخص­های شناسایی بافت­های ناکارآمد. مجلة علمی تخصصی برنامه ریزی فضایی، 1(1)، 120-103.
   12. کلانتری. خ. (1392). مدل سازی معادلات ساختاری در تحقیقات اجتماعی- اقتصادی (با برنامه LISREL و SIMPLIS). چاپ اول. تهران: فرهنگ صبا.
   13. لطفی، ح؛ مفرح، م؛ آفتاب، ا. و مجنونی، ع. (1397). نقش حکم­روایی مطلوب شهری در افزایش تاب­آوری سکونتگاه­های غیررسمی در ایران (مطالعة موردی: کلان شهر تبریز). فصل­نامة علمی- پژوهشی جغرافیا (برنامه­ریزی منطقه ای)، 8 (2)، 224-209.
   14. محمدی سرین دیزج، م. و احدنژاد روشتی، م. (1395). ارزیابی میزان تاب­آوری کالبدی شهری در برابر مخاطره زلزله مورد مطالعه: شهر زنجان. تحلیل فضایی مخاطرات محیطی. 3 (1)، 114-103.
   15. محمدی، ا؛ آشوری، ک. و رباطی، م.ب. (1396). تبیین و ارزیابی مؤلفه­های تاب­آوری نهادی و اجتماعی در سکونتگاه­های خودانگیخته شهری(مطالعة موردی: ناحیه منفصل شهری نایسر). فصل­نامة مطالعات شهری، شماره 22، 88-75.
   16. مشکینی، ا؛ سجادی، ژ؛ دین دوست، ج. و تفکری، ا. (1390). ساماندهی سکونتگاه­های غیررسمی با شیوة توانمندسازی (نمونة موردی باقرشهر- محلة باباجعفری). فصل­نامة تحقیقات جغرافیایی، 26(3)، 123-148.
   17. معظمی، ب. و رحیمی. م. (1395). سنجش و تدوین راهبردهای تاب­آوری در مقابل بحران، در بافت قدیم شهری (مورد پژوهی: محله فیض­آباد کرمانشاه). فصل­نامة جغرافیا و مطالعات محیطی، 5(18)، 23-34.
   18. موحدی زاده، ح. ر. (1393). درآمدی بر مبانی سوانح و رابطه آن با توسعة برنامه­ریزی. تهران: سازمان عمران و بهسازی شهری.
   19. وزارت راه و شهرسازی. (1393). سند ملی راهبردی احیا، بهسازی و نوسازی و توانمندسازی بافت­های فرسوده و ناکارآمد شهری.

    

    

   20. Abunyewah, M., Gajendran, T., & Maund, K. (2018). Profiling informal settlements for disaster risks. Procedia engineering, 212, 238-245.
   21. Carpenter, S., Walker, B., Anderies, J. M., & Abel, N. (2001). From metaphor to measurement: resilience of what to what? Ecosystems, 4(8), 765-781.
   22. Holling, C. S. (1973). Resilience and stability of ecological systems. Annual review of ecology and systematics, 4(1), 1-23.
   23. Internal Displacement Monitoring Center. (2014). Global estimates: People displaced by disasters. Geneva, Switzerland: IDMC.
   24. Norris, F. H., Stevens, S. P., Pfefferbaum, B., Wyche, K. F., & Pfefferbaum, R. L. (2008). Community resilience as a metaphor, theory, set of capacities, and strategy for disaster readiness. American journal of community psychology, 41 (1-2), 127-150.
   25. Rose, A. (2004). Defining and measuring economic resilience to disasters. Disaster Prevention and Management: An International Journal, 13(4), 307-314.
   26. Timmerman, P. (1981). Vulnerability, resilience and the collapse of society: a review of models and possible climatic applications. International Journal of Climatology, 1(4), 396-396.
   27. UN/ISDR. (2005, January 18-22). Hyogo framework for 2005-2015: Building the resilience of the nations and communities to disasters. Paper presented at World Conference on Disaster Reduction. Kobe, Hyogo, Japan.
   28. Weakley, D. J. (2013). Recognising vulnerability and resilience in informal settlements: The case of Kya Sands, Johannesburg, South Africa, (Unpublished master’s thesis). University of the Witwatersrand, Johannesburg.
   29. D. j. (2014). Recognizing vulnerability and resilience in informal settlements: The Case of kya Sands, Johannesburg, South Africa, (Unpublished master's thesis). University of the Witwatersrand, Johannesburg.