سنجش و ارزیابی زیست‌پذیری شهری با تأکید بر شاخص‌های حمل‌ونقل پاک (موردمطالعه: منطقۀ ۸ شهر تهران)

نوع مقاله : پژوهشی- مطالعه موردی

نویسندگان

• فاطمه خزایی زاده ¹
• علی شیخ اعظمی ²
• علیرضا استعلاجی ³

¹ دانشجوی دکتری، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

² استادیار، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، دانشکده علوم و فنون دریایی، تهران، ایران

³ استاد، گروه جغرافیا، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد یادگار امام خمینی(ره)، شهر ری، تهران، ایران

https://doi.org/10.22067/jgrd.2024.89259.1459

چکیده

حمل‌ونقل مبتنی بر وسایل حمل‌ونقل موتوری، طیف وسیعی از پیامدهای منفی بر جوامع شهری و محیط‌زیست دارد که می‌توان به انواع آلودگی‌ها، حجم ترافیک سنگین و افزایش تصادفات اشاره نمود. از راهکارهای حمل‌ونقل شهری هماهنگ و سازگار با زیست‌پذیری شهری استفاده از دوچرخه در سفرهای درون‌شهری در کنار دیگر شیوه‌های حمل‌ونقل عمومی است. ازاین‌رو این پژوهش به بررسی زیست‌پذیری حمل‌ونقل پاک منطقۀ 8 شهر تهران پرداخته است. روش تحقیق این پژوهش توصیفی – تحلیلی است و داده‌ها با مطالعات کتابخانه‌ای و پیمایشی (تکنیک پرسش‌نامه و مصاحبه) جمع‌آوری گردید. روایی ابزار با روش تحلیل محتوایی و پایایی با استفاده از تکنیک دلفی و سطح پایایی آن با آلفای کرونباخ 0.98 به‌دست آمد. حجم نمونه براساس جمعیت سال 1395 منطقه با استفاده از فرمول کوکران 383 نفر به‌دست آمد. تجزیه‌وتحلیل داده‌ها با آزمون‌های تی‌تک نمونه و فریدمن و در نرم‌افزار SPSS صورت گرفت. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که وضعیت زیست‌پذیری منطقۀ 8 شهر تهران در تمامی شاخص‌ها به‌جز شاخص اقتصادی مثبت و بیشتر از مقدار 5/2 به‌دست آمده است که نشان از وضعیت مناسب شاخص‌های مدنظر در کل منطقه است. از سویی دیگر تنها در دو شاخص جذابیت و زیبایی (019/0) و دسترسی (009/0)، تفاوت معناداری در محلات منطقۀ 8 شهر تهران وجود دارد. نتایج وضعیت محلات در برخورداری از شاخص‌های زیست پذیری حمل‌ونقل پاک حاکی از آن است که محلات تهرانپارس، دردشت، مدائن و هفت‌حوض به ترتیب جایگاه اول تا چهارم برخورداری و زیست پذیری حمل‌ونقل پاک را به خود اختصاص داده‌اند. ازاین‌رو رفع موانع ساختاری- اقتصادی، ایجاد زیرساخت‌های پیش‌نیاز دوچرخه‌سواری و تبلیغات در جهت تغییر نگرش مردم منطقه نسبت به استفاده از دوچرخه در سفرهای درون‌شهری می‌تواند راهبردهای مهمی در تحقق حمل‌ونقل پایدار منطقه باشد.
 
 

کلیدواژه‌ها

• زیست‌پذیری
• حمل‌ونقل پاک
• منطقۀ ۸ شهر تهران

موضوعات

• برنامه ریزی در بخش های شهری و روستایی

مراجع

1. آزاده، س. ر؛ شفیعی‌حق‌شناس، م؛ و خاکسارشهمیرزادی، ص. (1399). برنامه‌ر‌یزی توسعۀ پایدار شهری با تعیین مسیرهای بهینۀ دوچرخه‌سواری با استفاده از مدل‌های کمی، مطالعۀ موردی: کلان‌شهر رشت. فصلنامۀ علمی پژوهش‌های بوم‌شناسی شهری، 11(21)، 43-58.
2. ابراهیمی، ا. (1401)، نقش مؤثر برنامه‌ریزی و طراحی شهری در حمل‌ونقل پاک. پژوهش در علوم، مهندسی و فناوری، 28 ،42 - 48 .
3. انصاری، م. (1395)، بررسی تطبیقی نظام‌های حمل‌ونقل پاک برخی کلان‌شهرها با تهران. مطالعات پژوهشی راهور، 5(17)، 129- 152.
4. پرویزی، ر؛ مولایی‌هشجین، ن.ا؛ و قرشی، م.ب. (1401). ارزیابی شاخص‌های کالبدی مؤثر بر زیست‌پذیری (مطالعۀ موردی: روستاهای شهرستان لاهیجان). دانش شهرسازی، 6(3)، 139-153.
5. پوراحمد، ا؛ کلانتری، ح؛ اشنوی، ا؛ و مولایی‌آرایی، مهدی. (1394). نقش حمل‌ونقل انسان‌محور در پایداری اجتماعی شهرها (نمونه موردی: بلوار دانش شهر کاشان). برنامه‌ریزی توسعۀ شهری و منطقه‌ای، 1 (1)، 1-23.
6. حاتمی‌نژاد، ح؛ پوراحمد، ا؛ و نیازی، ز. (1400). سنجش ابعاد زیست‌پذیری و توسعۀ پایدار محله‌ای (نمونۀ موردی: محلات شهر سراب). پژوهش‌های جغرافیای اقتصادی، 2(3)، 1-17.
7. حاتمی‌نژاد، ح؛ رضوانی، م.ر؛ و خسروی‌کردستانی، ف. (1393)، سنجش میزان زیست‌پذیری دو شهر سنندج. نشریۀ تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 1(4)، 23-37.
8. حاضری، ه؛ رحمتی، م؛ و پاشازاده، ا. (1402). سنجش میزان اثرگذاری شاخص‌های حمل‌ونقل پایدار بر زیست‌پذیری شهری (نمونۀ موردی: شهر اردبیل). جغرافیا و روابط انسانی، 6(2)، 89-107.
9. خراسانی، م.ا؛ و رضوانی، م.ر. (1392). تحلیل ارتباط زیست‌پذیری روستاهای پیرامون شهری با برخورداری خدماتی (مطالعۀ موردی: شهرستان ورامین). مجلۀ برنامه‌ریزی فضایی، 3(3)، 1-16.
10. خراسانی، م.ا؛ یوسفی‌کبریا، ر؛ احساس‌خواه،م؛ و رویین‌تن، س. (1393). بررسی تحلیل مفهوم زیست‌پذیری و ارتباط آن با اصول پایداری. مجموعه مقالات اولین کنفرانس بین‌المللی مهندسی محیط‌زیست.
11. رهنما، م.ر؛ قنبری، م؛ محمدی‌حمیدی، س؛ و حسینی، م. (1398). ارزیابی و سنجش زیست‌پذیری شهری در کلان‌شهر اهواز. فصلنامۀ شهر پایدار، 2 (2)، 1-17.
12. ساسان‌پور، ف؛ تولایی، س؛ و جعفری‌اسدآبادی، ح. (1394). سنجش و ارزیابی زیست‌پذیری شهری در مناطق بیست و دوگانۀ کلان‌شهر تهران. فصلنامۀ برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 5 (18)، 27-42.
13. ساسان‌پور، ف؛ تولایی، س؛ و جعفری‌اسدآبادی، ح. (1393). قابلیت زیست‌پذیری شهرها در راستای توسعۀ پایدار شهری (مورد مطالعه: کلان‌شهر تهران). جغرافیا، 12(42)، 129-157.
14. ساسان‌پور، ف؛ علیزاده، س؛ و اعرابی‌مقدم، ح. (1397). قابلیت‌سنجی زیست‌پذیری مناطق شهری ارومیه. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 18(48)، 241-258.
15. سالاری‌مقدم، ز؛ زیاری، ک.ا؛ و حاتمی‌نژاد، ح. (1398)، سنجش و ارزیابی زیست‌پذیری محلات شهری (مطالعۀ موردی: منطقۀ 15 کلان‌شهر تهران). مجلۀ شهر پایدار، 2(3)، 41-58.
16. سرایی، م.ح؛ و حج‌فروش، ش. (1401). ارزیابی مطلوبیت طراحی مسیرهای شهری برای دوچرخه‌سواری با رویکرد شهر دوستدار دوچرخه (مطالعۀ موردی: شهر یزد). اطلاعات جغرافیایی، 31 (122)، 43-61.
17. غفاری‌گیلاندره، ع؛ حسینی، م؛ و پاشازاده، ا. (1394). بررسی عوامل مؤثر بر عدم تمایل شهروندان به استفاده از دوچرخه در سفرهای شهری: مطالعۀ موردی شهر اردبیل. مطالعات شهری، 4 (15)، 83-92.
18. قریشی، م. (1394). ارزیابی کارایی و اثربخشی مسیرهای دوچرخه‌سواری شهروندان منطقۀ 8 شهر تهران. مطالعات مدیریت شهری، 7 (22)، 31-44.
19. قنبری، م؛ شکوهی، م؛ رهنما، م؛ و خوارزمی، ا. (1398). ارزیابی زیست‌پذیری شهری در کلان‌شهر مشهد با تأکید بر شاخص حمل‌ونقل. مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 14 (49)، 983-1001.
20. کاشانی‌جو، خ؛ و دارابی، س. (1391). بررسی نقش پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری در حمل‌ونقل پایداری شهری. نشریۀ فنی – تخصصی سازمان نظام‌مهندسی ساختمان استان اصفهان، 21 (3)، 81-88.
21. مبارکی، ا؛ ولیقلی‌زاده، ع؛ و اکوزاده، و. (1399). ارزیابی وضعیت شاخص‌های زیست‌پذیری شهر مهاباد. فصلنامۀ جمعیت، 113، 135-166.
22. منافی‌آذر، آ؛ ولایی، م؛ امینی‌قواقلو، ع؛ و نژادبهمن، ب. (1397). اثرات استفاده از دوچرخه در حمل‌ونقل پایدار شهری (مطالعۀ موردی: شهر میاندوآب). محیط جغرافیا و روابط انسانی، 1 (1)، 265-283.
23. وارثی، ح.ر؛ شیران، غ.ر؛ و عزیزی‌حسنوند، ح. (1394). مکان‌یابی ایستگاه‌های اتوبوس با مدل ANP و منطق فازی در GIS (نمونۀ موردی: شهر خرم‌آباد). فصلنامۀ علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 6(23)، 55-76.
24. Adam, M., Ab Ghafar, N., Ahmed, A., & Nila, K. (2017). A systematic review on city liveability global research in the built environment: publication and citation matrix. Journal of design and built environment, 17, 62-72.
25. Agarwal, A., Ziemke, D.,& Nagel, K. (2020). Bicycle superhighway: An environmentally sustainable policy for urban transport. Transportation Research Part A: Policy and Practice, Volume 137, July 2020, PP 519-540.
26. Alessandretti, L., Aslak, U., & Lehmann, S. (2020). Te scales of human mobility. Nature, 587, 402–407.
27. Badland, H. Whitzman, C., Lowe, M. Davern, M., Aye, L.,& Butterworth, L. (2014). Urban livability: Emerging lessons from Australia for exploring the potential for indicators to measure the social determinants of health. Social Science & Medicine, Volume 111, pp. 64-73.
28. Baig, F., Rana, I.F., & Talpur, M.A.H. (2019). Determining Factors Influencing esidents’Satisfaction regarding Urban Livability in Pakistan. International Journal of Community Well-Being, 2, 91–110.
29. Bordoloi, N. K., Rai, S., Chaudhuri, M.,& Mukherjee, A. (2014). Deep-desulfurization of dibenzothiophene and its derivatives present in diesel oil by a newly isolated bacterium Achromobacter sp. to reduce the environmental pollution from fossil fuel combustion. Fuel processing technology, 119, 236-244.
30. Chen, Y.,& Wang, H. (2018). Pricing for a Last-Mile Transportation System. Transportation Research Part B: Methodological, Volume 107, January 2018, PP 57-69.
31. Cheng, Y. H., & Chen, S. Y. (2015). Perceived accessibility, mobility, and connectivity of public transportation systems. Transportation Research Part A: Policy and Practice, 77, 386-403.
32. Chibwe, J., Heydari, Sh., Faghih Imani, A.,& Scurtu, A. (2021). An exploratory analysis of the trend in the demand for the London bike-sharing system: From London Olympics to Covid-19 pandemic. Sustainable Cities and Society, Volume 69, June 2021, 102871.
33. Dajian, Z., & Rogers, P. P. (2006). 2010 World expo and urban life quality in Shanghai in terms of sustainable development. Chinese Journal of Population Resources and Environment, 4(1), 15-22.
34. Felix, R., Cambra, P.,& Moura, F. (2020). Build it and give ‘em bikes, and they will come: The effects of cycling infrastructure and bike-sharing system in Lisbon. Case Studies on Transport Policy, Volume 8, Issue 2, June 2020, PP 672-682.
35. Gruyter, CH., & Butt, A. (2024). Determinants of bicycle ownership and use: A case study of apartment residents in Melbourne, Australia. Transportation Research Part A 189 (2024) 104215.
36. Guerreiro, T. C. M., Kirner Providelo, J., Pitombo, C.,& Ramos, R. (2018). Data-mining, GIS and multicriteria analysis in a comprehensive method for bicycle network planning and design. International Journal of Sustainable Transportation, 12, 179–191.
37. Hebsaker, J. (2018). Besser ohne Auto. Warum eine soziale Verkehrs- und Mobilit¨atspolitik dezidierte Autokritik üben sollte und was das für .offentlichen, Rad-und Fußverkehr bedeutet, Perspektiven einer solidarischen Regionalentwicklung, 87-96.
38. Holden, E., Banister, D., Gössling, S., Gilpin, G., & Linnerud, K. (2020). Grand Narratives for sustainable mobility: A conceptual review. Energy Research & Social Science, 65, Article 101454.
39. Kosmidis, I., & Muller Eie, D. (2024). The synergy of bicycles and public transport: a systematic literature review. Transport Reviews, 44 (1), 34-68.
40. Kuss, P., & Nicholas, K.A. (2022). A dozen effective interventions to reduce car use in European cities: Lessons learned from a meta-analysis and transition Case Studies on Transport Policy, 10 (3) (2022), pp. 1494-1513.
41. Lanzendorf, L., Scheffler, C., Trost, L., & Werschmöller, S. (2022). Implementing bicycle-friendly transport policies: Examining the effect of an infrastructural intervention on residents’ perceived quality of urban life in Frankfurt, Germany. Case Studies on Transport Policy 10 (2022) 2476–2485.
42. Mahmoudi, M., Ahmad, F., & Abbasi, B. (2015). Livable streets: The effects of physical problems on the quality and livability of Kuala Lumpur streets. Cities, 43, 104-114.
43. Monga, M., & Sadhukhan, SH. (2023). Quantifying perceived social benefit of bicycle-friendly infrastructure in Indian cities: Patna as a case study. Journal of Cycling and Micromobility Research 1 (2023) 100003.
44. E., King. E. & Rice. H. (2013) “Towards a generic sustainable urban transport strategy for middle-sized cities in Asia: Lessons from Ningbo, Kanpur and Solo”. Environment International, 35(2), 298-302.
45. Nieuwenhuijsen, M. J. & Khreis, H (2016). Car free cities: Pathway to healthy urban living. Int. 94, 251–262.
46. Okulicz, A (2011), “City Life: Rankings (Livability) versus Perceptions (Satisfaction)”. Social Indicators Research, 110 (2): 433 - 451.
47. Pandey, R. U., Garg, Y. K., & Bharat, A. (2013). Understanding qualitative conceptions of livability: An Indian perspective. International Journal of Research in Engineering and Technology, 2(12), 374-380.
48. Pokuaa Timpabi, A., Kwakwa Osei, K., & Anum Adams, Ch. (2021). Bicycle ownership and utilization in Tamale Metropolis; influencing factors and impacts to sustainable transport. Heliyon 7 (2021) e07133.
49. Reilly, R., Kollmann, A., Cohen, J., & Reichl, J. (2024). Macro-factors driving bicycle adoption as a primary transport mode across Europe. Travel Behaviour and Society, Volume 34, January 2024, 100669.
50. Rich, J., Jensen, A. F., Pilegaard, N., & Hallberg, M. (2021). Cost-benefit of bicycle infrastructure with e-bikes and cycle superhighways. Case Studies on Transport Policy, 9, 608–615.
51. Roman, M. (2014). Bicycle transport as an opportunity to develop urban tourism–Warsaw example. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 151, 295-301.
52. Szell, M., Mimar, S., Perlman, T., Ghoshal, G., & Sinatra, R. (2021). Growing urban bicycle networks. ArXiv210702185 Phys.
53. M., Davidson.G., Kao.D., & Teschke.K. (2011). Motivators and deterrents of bicycling: comparing influences on decisions to ride. Transportation (2011). 38, 153–168.
54. Wong, A. T. (2019). Sustainable development (urban transport and mobility)-“sharpening the saw” in shaping liveable cities towards quality of life experiences. In IOP Conference Series: Materials Science and Engineering(Vol. 512, No. 1, p. 012044). IOP Publishing.
55. Zhang, D., Po Kwan, M., Zhang, W., Fan, J., Yu, J., & Yunxiao, D. (2018). Assessment and determinants of satisfaction with urban livability in China. Cities, 79, 92-101.