تحلیل اثرات بخش غیررسمی بر وضعیت خانوارهای روستایی مهاجر (مطالعه موردی: دهستان رشتخوار)

نوع مقاله : مطالعه موردی

نویسندگان

• سید هادی طیب‌نیا ¹
• علی ایزدی ²

¹ دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

² دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

https://doi.org/10.22067/jgrd.2022.68575.1012

چکیده

بخش غیررسمی، موضوع بسیار مهم و چالشی در دهه‌­های اخیر در شهرهای کشورهای جهان سوم بوده است. در این راستا، مهاجرت به­‌عنوان یکی از مهم‌­ترین عوامل تأثیرگذار در استان خراسان رضوی نقش بسیار مهم و پررنگی را در خانوارهای روستایی ایفا می­‌کند. با توجه به اینکه اغلب خانوارهای روستایی مهارت و استعداد کافی برای مشغول شدن در کارهای شهری را ندارند، به بخش غیررسمی روی می­‌آورند. در این میان، بخش غیررسمی تبعات و آثار مختلف ازجمله اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حقوقی بر بنیان خانواده­‌های مهاجر داشته است. هدف پژوهش حاضر، بررسی آثار و پیامدهای بخش غیررسمی بر خانوارهای روستایی مهاجر در دهستان رشتخوار واقع در خراسان رضوی است. روش این پژوهش، توصیفی‌–تحلیلی است. مطالعات میدانی تحقیق، در سطح روستا و خانوار صورت گرفت. در این راستا، آثار و پیامدهای بخش غیررسمی بر وضعیت خانوارهای روستایی در 300 مورد (افراد مهاجر) در این دهستان بررسی شد. بدین‌منظور، ابتدا ضمن مطالعات اسنادی و بازدیدهای اولیه میدانی، طیف گسترده­ای از شاخص‌ها متناسب با شرایط روستاهای مطالعه‌شده تعیین شد. سپس جمع­‌آوری داده‌­ها براساس شاخص‌­های انتخابی انجام شد. برای تجزیه و تحلیل داده‌­ها از تحلیل‌های آماری و فضایی و نرم‌افزارهای SPSS و تکنیک کوپراس استفاده شد. با توجه به یافته‌­های آزمون فریدمن، عامل اقتصادی با میانگین (21/4) بالاترین رتبه را در بررسی آثار و پیامدهای بخش غیررسمی بر وضعیت خانوارهای روستایی مهاجر به خود اختصاص داد و عامل فرهنگی با میانگین (46/3) پایین­‌ترین رتبه را داشت. پژوهش حاضر از این نظر اهمیت دارد که با بیان آثار و پیامدهای بخش غیررسمی بر خانوارهای روستایی مهاجر، می­‌توان گام مهمی در راستای ماندگاری خانوارها در سطح دهستان برداشت.

کلیدواژه‌ها

• مهاجرت
• بخش غیررسمی
• اثرات بخش غیررسمی
• دهستان رشتخوار

20.1001.1.20081391.1402.21.1.2.3

موضوعات

• برنامه ریزی در بخش های شهری و روستایی

مراجع

1. هاریسون، پ. (1364). درون جهان سوم (ش. وجدی. مترجم) (چاپ اول). تهران: انتشارات فاطمی.
2. اکبرپور، م. (1395). واکاوی تأثیر شبکه­‎های مهاجرت‎­های روستایی بر کلانشهر کرج (مطالعه موردی: دهستان کوهسار- شهرستان هشترود). فصلنامه برنامه­‌ریزی منطقه­‌ای، 7(27)، 132-117.
3. بستانی، ع.، و جوانی، خ. (1393). پیامدهای مهاجرت­‌های شغلی خانوارهای روستایی به کشورهای عربی (مورد: بخش مرکزی شهرستان لارستان). فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 3(7)، 105-93.
4. بهارلوئی ک.، و نقدی دورباطی، ز. (1386). بررسی رابطه حاشیه­نشینی و جغرافیای پیاده‌روها به­‌عنوان یکی از معضلات کلان‌شهرها. در مجموعه مقالات دومین همایش سراسری جغرافیا و قرن 21 (صص. 217-208). نجف آباد: دانشگاه آزاد نجف آباد.
5. بهفروز، ف. (1388). زمینه­‌های غالب در جغرافیایی انسانی (چاپ اول). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
6. پاپلی یزدی، م. ح.، و ابراهیمی، م. ا. (1387). نظریه‌های توسعه روستایی (چاپ اول). تهران: انتشارات سمت.
7. پوراقبالی، م.، شمس، ع.، و قبدی، ا. (1399). سنجش پیامدهای خشکسالی و تأثیر آن­ها بر نیت مهاجرت جوانان روستایی شهرستان همدان. روستا و توسعه، 23 (3)، 77-51.
8. جمالی، ف.، صدرموسوی، م.، و لیوارجانی، پ. (1388). بررسی ویژگی­‌های اجتماعی–اقتصادی شاغلان بخش غیررسمی در مادرشهر تبریز (نمونه موردی: سبزه میدان). نشریه جغرافیا و برنامه‌­ریزی (دانشگاه تبریز)، 14(29)، 87-115.
9. جمشیدی، م.ک.، محمدی یگانه، ب.، و حسین‌­زاده، ا. (1397). تحلیلی بر عوامل مؤثر در توسعه‌­یافتگی و نقش آن در مهاجرت­‌های روستایی (مطالعه موردی: استان زنجان). فصلنامه ­برنامه‌­ریزی منطقه­‌ای، 8 (32)، 22-11.
10. حسین‌­زاده، ع.، معمری، م.، و قربانی، ا. (1398). عوامل اقتصادی و اجتماعیب اثرگذار بر مهاجرت روستاییان (مطالعه موردی: سامان­‌های عرفی روستایی حوزه انارچای مشکین شهر). فصلنامه اقتصاد و توسعه روستایی، 8(4)، 259-243.
11. خطیبی، ع. (1399). عرب هوله از خلیج تا خلیج. پژوهشنامه اورمزد، 50، 113-96.
12. رحمانی، ع.، و هاشمی، س.م. (1397). حمایت­‌های اجتماعی در کارشایسته (با تأکید بر حمایت­‌های بیمه اجتماعی و چالش‌­های فرآوری آن در نظام تامین اجتماعی). فصلنامه رفاه اجتماعی، 18(69)، 54-9.
13. رحیمی، ا.، واعظی، م.، و باکویی، م. (1398). بررسی و تحلیل روند مهاجرت و عوامل مؤثر بر آن در شهرستان هریس. فصلنامه برنامه‌­ریزی منطقه­‌ای، 9 (34)، 116-107.
14. رضازاده، ع.، شکری، ت.، ایمان­‌زاده، م.، و خداوردی­‌زاده، ص.(1397). اثر آستانه­‌ای تولید ناخالص داخلی واقعی بر توسعه بیمه زندگی ایران، رویکرد غیر خطی رگرسیون انتقال ملایم. پژوهشنامه بیمه (صنعت بیمه)، 33 (3)، 22-1.
15. سجاسی قیداری، ح.، و سعادتی، ر. (1399). عوامل و مؤلفه­‌های تأثیرگذار بر افزایش تعلق مکانی و ماندگاری جوانان در محیط‌­های روستایی(مطالعه موردی: دهستان فضل شهرستان نیشابور). نشریه علمی–پژوهشی جغرافیا و برنامه­‌ریزی، 23 (69)، 126-105.
16. سلمانی، م.، رضوانی، م.ر.، پورطاهری، م.، و ویسی، ف. (1390). نقش مهاجرت فصلی در معیشت خانوارهای روستایی (مطالعه موردی: شهرستان سروآباد-استان کردستان). مجله پژوهش­‌های جغرافیای انسانی، 77، 127-118.
17. شادمهری، م .ا. (1386). بررسی وضعیت شاغلین در بخش غیررسمی (مطالعه موردی: شهرستان مشهد). مجله دانش و توسعه، 21(1)، 157-137.
18. طالشی، م.، و شبنما، م. (1396). نقش عوامل اقتصادی–اجتماعی در مهاجرت­‌های روستایی شهری ناحیه نور علی بیگ ساوه. فصلنامه علمی–پژوهشی و بین‌­المللی انجمن جغرافیای ایران، 15(54)، 60-43.
19. عبدالله­‌زاده، غ. ر، اژدرپور، ع. ر.، و شریف‌­زاده، م.ش. (1398). بررسی عوامل مؤثر بر گرایش به مهاجرت ذر بین روستاییان شهرستان زابل. نشریه علمی–پژوهشی جغرافیا و برنامه­‌ریزی، 23(67)، 195-173.
20. عبدی ع.، کرمی، ت.، و مستجابی، ح. (1396). تبین مفهومی پیامدهای امنیتی حاشیه شهرنشینی شهری و مسأله تعلق مکانی. نشریه انتظام علوم اجتماعی، 9(4)، 200-167.
21. عنابستانی، ع.ا.، و نامدار، م. (1395). بررسی پیامدهای فعالیت­‌های غیررسمی (کالاهای غیروارداتی) روستاییان بر توسعه سکونتگاه‌های روستایی (مورد: منطقه دهشیخ و سیگار- شهرستان لامرد). فصلنامه برنامه‌­ریزی منطقه­‌ای، 6(23)، 128-113.
22. مجتبایی، ک.، نوابخش، م.، کلدی، ع.ر.، و زارع مهدوی، ق. (1399). تأثیر مهاجرت بر تغییر­پذیری انسجام اجتماعی. پژوهشنامه نظم و امنیت انتظامی، 13(2)، 70-51.
23. محمدبیگی، ع. ا. (1374). جایگاه بخش غیررسمی در اقتصاد ایران. نشریه علمی و برنامه­‌ریزی و بودجه، 2 (7)، 95-113.
24. محمدی، س.، و راستگونژاد، س. ب. (1397). بررسی تغییرات تاب‌­آوری معیشتی خانوارهای روستایی در دو دوره سکونت در شهر و مهاجرت به روستاها (مطالعه موردی: دهستان دزلی شهرستان سروآباد). جغرافیا (فصل­نامه علمی–پژوهشی و بین­‌المللی انجمن جغرافیای ایران)، 16(59)، 177-161.
25. مشهدی‌­زاده دهاقانی، ن. (1390). تحلیلی از ویژگی­‌های برنامه­‌ریزی شهری در ایران (چاپ دهم). تهران: انتشارات علم و صنعت.
26. مطیعی لنگرودی، ح. (1389). جغرافیای اقتصادی ایران (کشاورزی) (چاپ ششم). مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی فردوسی مشهد.
27. مکانیکی، ج.، و قالیبافان، ح. (1382). اثرات مهاجرفرستی بر ساختار جمعیت مناطق روستایی (مطالعه موردی: شهرستان بیرجند). مجله جغرافیا و توسعه، 1، 179-165.
28. میرفردی، ا.، حیدری، ا.، و امینی‌خو، م. (1399). سنجش میزان تحرک اجتماعی مهاجرین روستا–شهری و ارتباط آن با سرمایه اجتماعی (مطالعه موردی: مهاجرین شهرهای یاسوج و مادوان). فصلنامه علمی برنامه‌ریزی منطقه‌­ای، 10(37)، 140-123.
29. نصیری، ح.، رضازاده، ا.، و بیات، ن. (1398). پیامدهای امنیتی و انتظامی مشاغل کاذب در شهرستان رشت. فصلنامه پژوهش­‌های انتظامی، 14(2)، 320-303.
30. نقوی، م. ر.، و بیگلری، ش. (1392). نقش مخاطرات طبیعی (خشکسالی کشاورزی) در مهاجرت روستایی با استفاده از روش(SAW)، نمونه موردی: دهستان شهدا شهرستان بهشهر. فصلنامه جغرافیای طبیعی، 6 (19)، 96-85.
31. الهیاری، م.، توسلی، ا.، و نقوی، م. ر. (1398). بررسی وضعیت کشاورزی و نقش آن در مهاجرت روستایی با استفاده از روش‌­های آماری ناپارامتری (مطالعه موردی: روستاییان شهرستان چاراویماق). فصلنامهة راهبردهای توسعه روستایی، 8(4)، 487-475.
32. یعقوبی، ج.، و زبیدی، ط. (1397). بررسی انگیزه­‌های مهاجرت معکوس و پیامدهای آن در روستاهای شهرستان ایجرود- استان زنجان. فصلنامه پژوهش­‌های روستایی، 9(2)، 207-196.

 

33. Benson, M., & O'reilly, K. (2009). Migration and the search for a better way of life: a critical exploration of lifestyle migration. The Sociological Review, 57(4), 608-625
34. Chen, M. (2005), The business environment informal economy creating condition poverty reduction. Egypt:
35. Chakraborty, S. (2021). Women in the Indian informal economy. Retrieved from http://164.52.210.154:8080/jspui/bitstream/123456789/1615/1/16158181Women-in-the-Indian-Informal-Economy-Brief_-_IWWAGE_compressed.pdf
36. Daniels, P. W. (2004), Urban challenges: The formal and informal economies in maga-cities. Cities, 21(6), 501-511.
37. Delmelle, E., Nilsson, I., & Adu, P. (2021). Poverty suburbanization, job accessibility, and employment outcomes. Social Inclusion, 9(2), 166-178.
38. Elgin, C., & Oyvat, C. (2013), Lurking in the cities: Urbanization and the informal economy. Structural Change and Economic Dynamics, 27, 36-47.
39. Ette, A., & Witte, N. (2021). Brain drain or brain circulation? Economic and non-economic factors driving the international migration of German citizens: The global lives of German migrants. Consequences of International Migration Across the Life Course, 65-83.
40. Hall, P., & Ulrich, P. (2000). Urban future 21: A global agenda for twenty-first century cities. London: E & FN Spine.
41. Henley, A &, Arabsheibani, R. (2009). On defining and measuring the informal sector: Evidence from Brazil. World Development, 37(5), 992-1003.
42. Katouzian, H. (1981). The political economy of modern Iran: Despotism and pseudo-modernism (pp. 1926–1979). Cham: Springer.
43. Khuong, N. V., Shabbir, M. S., Sial, M. S., & Khanh, T. H. T. (2021). Does informal economy impede economic growth? Evidence from an emerging economy. Journal of Sustainable Finance & Investment, 11(2), 103-122.
44. Kumar, A., Rout, S., Chopra, M. K., Mishra, D. G., Singhal, R. K., Ravi, P. M., & Tripathi, R. M. (2014). Modeling of 137Cs migration in cores of marine sediments of Mumbai Harbor Bay. Journal of Radioanalytical and Nuclear Chemistry, 301(2), 615-626.
45. Liu, Y. Q., Zhang, F. Z., Wu, F. L., Liu, Y, & Li, Z. G, (2017), The subjective wellbeing ofmigrants in Guangzhou, China: The impacts of the social and physical environment. Cities, 60, 333-342.
46. Maneepong, C., & Walsh, J. C. (2013). A new generation of Bangkok Street vendors: Economic crisis as opportunity and threat. Cities, 34, 37-43.
47. Nguyen, L. D., Riebe, K., &Grote, U, (2015). Rural–urban migration, household vulnerability, and welfare in Vietnam. World Development, 71(8), 79–93.
48. Partridge, M. D., Ali, K., & Olfert, R. M. (2010), Rural-to-urban commuting: Three degrees of integration, Growth and Change, 41(1), 303–335.
49. Reddy, M, Naidu, V and Mohanty, M. (2004). The urban informal sector in Fiji: Results from a survey. Fijian Studies, 1(1),127-154
50. Sîrbu, A., Andrienko, G., Andrienko, N., Boldrini, C., Conti, M., Giannotti, F., ..., & Sharma, R. (2021). Human migration: the big data perspective. International Journal of Data Science and Analytics, 11(4), 341-360.