سنجش تاب آوری شهرهای ایرانی- اسلامی (نمونۀ موردی: شهر تبریز)

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

• محمد حسن یزدانی
• اصغر پاشازاده

دانشگاه محقق اردبیلی

https://doi.org/10.22067/geography.v15i2.55680

چکیده

اهداف: هدف این پژوهش، سنجش میزان تاب‌آوری شهرهای ایرانی- اسلامی با بررسی موردی شهر تبریز و رتبه‌بندی مناطق شهری تبریز دربرابر مخاطرات محیطی با توجه به ابعاد تاب‌آوری شهرهای اسلامی است.
روش: روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی و مبتنیبر منابع اسنادی و پرسش‌نامه‌ای است. کارشناسان و خبرگان شاغل در شهرداری‌های ده‌گانة شهر تبریز جامعة آماری تحقیق را تشکیل می‌دهند. به روش نمونه‌گیری ساده و هدفمند، 74 پرسش‌نامه تکمیل شد و با استفاده از نرم‌افزارهای اکسل، اس‌.پی.‌اس.‌اس (آزمون همبستگی پیرسون)، اکسپرت چویس (روش تحلیل سلسله‌مراتبی) و با بهره‌گیری از مدل تصمیم‌گیری چندمعیارة ویکور، وضعیت تاب‌آوری شهر ایرانی- اسلامی تبریز و مناطق شهری آن مشخص شدند.
یافته‌ها/ نتایج: با توجه به یافته‌های پژوهش، میزان تاب‌آوری شهر تبریز 43/4 به‌دست آمده است که پایین‌تر از حد متوسط است. یافته‌های پژوهش در مدل ویکور نشان می‌دهند که منطقة شهرداری یک با امتیاز 000/0 بالاترین مقدار تاب‌آوری معیار‌های شهرهای ایرانی- اسلامی را در بین مناطق شهرداری شهر تبریز دارد. همچنین، ضریب همبستگی پیرسون نشان داد که ارتباط معکوسی بین بعد معنوی با سایر ابعاد تاب‌آوری (اجتماعی، نهادی و کالبدی) وجود دارد.
نتیجه‌گیری: با توجه به رتبه‌بندی مناطق شهری تبریز درخصوص تاب‌آوری، می‌توان نتیجه گرفت که در بعد کالبدی، مناطق با ساخت‌وساز جدیدتر و از روی برنامه تاب‌آور هستند؛ درحالی‌که در بعد معنوی، مناطق قدیمی و دارای بافت فرسوده با مردمان بومی و با اعتقادات بیشتر به آموزه‌های دینی، تاب‌آور هستند.

کلیدواژه‌ها

• تاب آوری شهری
• مناطق شهری
• شهرهای اسلامی
• شهر تبریز
• مدل ویکور

مراجع

1. خاکی، غ. (1390). روش تحقیق با رویکرد به پایان‌نامه‌نویسی (چاپ نهم). تهران: انتشارات بازتاب.

2. رضایی، م. ر. (1389). تبیین تاب‌آوری اجتماعات شهری به‌منظور کاهش اثرات سوانح طبیعی (زلزله) (مطالعة موردی: کلان‌شهر تهران). (رسالة دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری)، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

3. رفیعیان، م.، رضایی، م. ر.، عسگری، ع.، پرهیزکار، ا.، و شایان، س. (1390). تبیین مفهومی تاب‌آوری و شاخص‌سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع محور (CBDM). برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 15(4)، 41 - 19.

4. صالحی، ا.، آقابابایی، م. ت.، سرمدی، ه.، و فرزادبهتاش، م. ر. (1390). بررسی میزان تاب‌آوری محیطی با استفاده از مدل شبکة علیت. محیط‌شناسی، 37(59)، 112-99.

5. طحارى مهرجردى، م. ح.، میرغفورى، ح.، شاکری، ف.، و بابایی‌میبدى، ح. (1391). ارائة راهکارهای ارتقای عملکرد در بخش دولتی با رویکرد BSC، ANP فازی و VIKOR (مطالعة موردی در اداره کل تعاون استان یزد). فطلنامه بهبود مدیریت، 6(1)، 127-105.

6. عبدالهی، م. (1382). مدیریت بحران در نواحی شهری. تهران: انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها.

7. فرجی سبکبار، ح.، بدری، ع.، مطیعی لنگرودی، ح.، و شرفی، ح. (1389). سنجش مقدار پایداری مناطق روستایی برمبنای تحلیل شبکه با استفاده از تکنیک بردا (مطالعة موردی: مناطق روستایی شهرستان فسا). فصلنامة پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 42(72)، 156-135.

8. فرزادبهتاش، م. ر.، پیربابایی، م. ت.، کی‌نژاد، م. ع.، و آقابابایی، م. ت. (1391). تبیین ابعاد و مؤلفه‌های تاب‌آوری شهرهای اسلامی. فصلنامة مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 3(9)، 121-113.

9. کلانتری، خ. (1389). پردازش و تحلیل داده‌ها در تحقیقات اجتماعی- اقتصادی (چاپ چهارم). تهران: فرهنگ صبا.

10. گیوه‌چی، س. (1388). تحلیل و ارائة الگوهای مدیریت در سوانح شهری ناشی از مخاطرات زیست‌محیطی، منطقة 6 تهران، (رسالة دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری)، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

11. مدیریت آمار و تحلیل اطلاعات شهرداری تبریز. (1390). گزارش تحلیلی از نتایج سرشماری 1390 به تفکیک مناطق ده‌گانة شهرداری تبریز. تبریز: چاپ هاتف شهر.

12. Ainuddin, S., & Routray, J. K. (2012). Community resilience framework for an earthquake prone area in Baluchistan. International Journal of Disaster Risk Reduction, 2, 25-36.

13. Davis, I., & Izadkhah, Y. (2006). Building resilient urban communities. Article from OHI, 31(1), 11-21.

14. Khaki, Gh. (2011). Ravesh tahgig ba roykard be payannam nevisi ]The method of research with the approach of dissertation[ (9th ed.). Tehran: Baztab.

15. Mayunga, J. S. (2007). Understanding and applying the concept of community disaster resilience: A capital based approach. Landscape Architecture, 7, 22-28

16. Mitchell, J. K., Devine, N., & Jagger, K. (1989). A contextual model of natural hazard, Geographical Revoew, 89(4), 391-409.

17. Mitchell, T., & Harris, K. (2012). Resilience: A risk management approach [ODI background note]. London: Overseas Development Institute.

18. Rattien, S. (1990). The role of mediain hazard mitigation and disaster management. Disaster Press, 14(1), 36-45.