سنجش جدایی‌گزینی فضایی-اقتصادی و ارتباط آن با ساختار فضایی شهر (مطالعۀ موردی: کلان‌شهر تهران)

نوع مقاله : پژوهشی- مطالعه موردی

نویسندگان

• صهبا گلچین فر ¹
• خشایار کاشانی جو ²
• کیانوش ذاکرحقیقی ³

¹ دانشجوی دکتری گروه شهرسازی، واحد شهر قدس، دانشگاه آزاداسلامی، تهران، ایران

² استادیار گروه معماری ، واحد شهر قدس، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

³ استاد گروه شهرسازی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاداسلامی، تهران، ایران

https://doi.org/10.22067/jgrd.2024.88598.1444

چکیده

یکی از زمینه‌های بروز پدیدۀ جدایی‌گزینی در سطح شهرها، تمایزهای اقتصادی است که در اثر تخصیص ناعادلانۀ منابع، فرصت‌ها و خدمات شکل می‌گیرد. جدایی‌گزینی شهری، مانعی بزرگ برای تحقق شهری فراگیر، منسجم و یک‌پارچه است. پیامدهای مرتبط با جدایی‌گزینی فضایی نه‌تنها متوجه خانواده‌های ضعیف می‌شود؛ بلکه همۀ شهروندان و ساختار فضایی شهرها را تحت تأثیر قرار خواهد داد. ازاین‌رو، مطالعۀ ارتباط بین جدایی‌گزینی و ساختار فضایی شهر از اقداماتی است که باعث دستیابی به مدیریت شهری کارآمد و حکم‌روایی مطلوب شهری می‌شود. بنابراین، هدف اصلی این پژوهش، سنجش جدایی‌گزینی فضایی-اقتصادی کلان‌شهر تهران است. پژوهش حاضر ازنظر هدف، کاربردی و ازنظر روش، توصیفی–تحلیلی است. نتایج پژوهش حاکی از شکل‌گیری الگوی متمرکز ساختار فضایی و جداشدگی متوسط تا شدید برخورداری از شاخص‌های اقتصادی در مناطق شهر تهران است، به‌نحوی‌که میزان Z-Score توزیع فضایی شاخص‌ها بیشتر از مقدار 1.65 و میزان آنتروپی و جداشدگی فضایی شاخص‌ها اغلب بیشتر از 0.6 است. همچنین، نتایج نشان می‌دهد که بیشترین میزان ضریب رگرسیونی بین آنتروپی جمعیت و توزیع فضایی شاخص‌های اقتصادی مربوط به مناطق شمالی و مرکزی شهر تهران و کمترین میزان این ضریب مربوط به مناطق جنوب شرقی و جنوب شهر است و بین توزیع فضایی جمعیت و شاخص‌های اقتصادی در کلان‌شهر تهران روندی شمالی–جنوبی و شرقی–غربی برقرار است که باعث نوعی جدایی‌گزینی فضایی و تمرکزگرایی در دو محور مرکزی و شمالی شهر شده است. ازاین‌رو، ارزیابی روند جدایی‌گزینی فضایی-اقتصادی کلان‌شهر تهران طی سال‌های آتی و شناسایی سایر عوامل زمینه‌ای دیگر که به‌نوعی نقش به‌سزایی در جدایی‌گزینی اقتصادی این شهر دارند، به‌عنوان راهبردهای کلیدی تبیین و تحلیل جدایی‌گزینی فضایی کلان‌شهر تهران مطرح می‌شوند.
 

کلیدواژه‌ها

• جدایی‌گزینی اقتصادی
• ساختار فضایی
• کلان‌شهر تهران

موضوعات

• برنامه ریزی در بخش های شهری و روستایی

مراجع

1. اکبری، ر.، اسمعیل‌پور، ن.، و مطلب‌زاده، ن. (1400). تبیین عوامل جدایی‌گزینی فضایی در عرصه‌های روستا شهری. مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 8 (29)، 243-213.
2. ایمانی شاملو، ج.، رفیعیان، م.، و اژدری، ا. (1401). تبیین جدایی‌گزینی گروه‌های شغلی–اجتماعی در سازمان فضایی کلان‌شهر تهران (از منظر بازساخت نئولیبرالیستی فضا). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 54 (2)، 456-437.
3. جامی اودولو، م.، یزدانی، م.، و جلیلی صدرآباد، س. (1401). سنجش جدایی‌گزینی فضایی-اجتماعی گروه‌های تحصیلی و شغلی در شهر اردبیل، پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری.10 (2)، 92-73.
4. جامی اودولو، م.، یزدانی، م.، و جلیلی صدرآباد، س. (1401)، سنجش جدایی‌گزینی مسکونی شهر اردبیل با استفاده از شاخص اندازه‌گیری چند گروهی. جغرافیا و آمایش شهری و منطقه‌ای. 44، 170-151.
5. جعفری، م.، سیاوش پور، ب.، سلطانی فرد، ه.، و عسکری، ا. (1398). اثرات پیکربندی فضایی بر جدایی‌گزینی اجتماعی در بافت فرسوده گلستان. سبزوار، مطالعات شهری، 32، 46-33.
6. رفیعیان، م.، زاهد، ن. (1399). سنجش جدایی‌گزینی فضایی شهر قم و ارتباط آن با ساختار فضایی شهر. آمایش جغرافیایی فضا. 10 (35)، 238-217.
7. قدسی، ن.، نسترن، م.، و قاسمی، و. (1401). سنجش جداشدگی گروه‌های شغلی و تحصیلی در محله‌های شهر اصفهان با استفاده از روش‌های اندازه‌گیری تک گروهی و چند گروهی. جامعه‌شناسی کاربردی. 33 (2)، 48-23.
8. یزدان نیاز، ا.، بهزادفر، م.، و دانشپور، ع. (1402). تحلیل فضایی جدایی‌گزینی اجتماعی–فضایی در بافت‌های ناکارآمد شهری مورد کاوی: محله قیطریه کلان‌شهر تهران. اقتصاد و برنامه‌ریزی شهری. 4 (1)، 179-158.
9. Albouy, D. (2016). What are cities worth? Land rents, local productivity, and the total value of amenities. The Review of Economics and Statistics, 98(3), 477–487.
10. Albouy, D., & Stuart, B. (2014). Urban population and amenities: The neoclassical model of location. NBER Working Paper. http://www.nber.org/papers/w19919.
11. Bischoff, K., & Reardon S.F. (2014). Residential segregation by income, 1970–2009. In: Logan J (ed.) Diversity and Disparities: America Enters a New Century. New York: The Russell SAGE Foundation, 208–233.
12. Bishop, B. (2008). The big sort: Why the clustering of like-minded America is tearing Us Apart. New York, Houghton Mifflin.
13. Boschman, S., & van Ham, M. (2015). Neighborhood selection of non-western ethnic minorities: Testing the own-group effects hypothesis using a conditional logit model. Environment and Planning A, 47, 1155–1174.
14. Chetty R, Hendren, N., and Katz, LF. (2016) The effects of exposure to better neighborhoods on children: New evidence from the Moving to Opportunity experiment. American Economic Review 106(4), 855–902.
15. Chetty, R., & Hendren, N. (2018). The impacts of neighborhoods on intergenerational mobility II: County-level estimates. Quarterly Journal of Economics, 133(3), 1163–1228.
16. Delmelle, E. C. (2019). The increasing sociospatial fragmentation of urban America. Urban Science, 3(1), 9.
17. Den Haag, D. (2021). Segregatiemonitor (motie l.3 sp). https://denhaag.raadsin nl/modules/6/Moties%2C%20amendementen%20en%20initiatieven/ 664268.
18. Diamond, R. (2016). “The determinants and welfare implications of US workers’ diverging location choices by skill: 1980-2000. The American Economic Review, 106 (3), 479–524.
19. Dong, X., Morales, A. J., Jahani, E., Moro, E., Lepri, B., Bozkaya, B., Pentland, A. (2020). Segregated interactions in urban and online space. EPJ Data Science, 9, 1–22.
20. Dos Santos, M,. Dos Santos, G., Anderson Freitas, F., Caio, C., Aureliano, S., Amelia, D., Sharrella, B., Walaska Teixeira, C., Mauricio, B. (2021). Urban income segregation and homicides: An analysis using Brazilian cities selected by the Salurbal project. SSM - Population Health 14 (2021) 100819.
21. Edlund, L., Machado, C., & Sviatschi, M. (2015). Bright minds, big rent: Gentrification and the rising returns to skill. NBER Working Paper Series 21729. http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2871597.
22. Fainstein, S. (2010). The Just City; Cornell University Press: Ithaca, NY, USA, 2010, 27, 107-109.
23. Feitosa, F.; Câmara, G.; Monteiro, A.M.V.; Koschitzki, T.; Silva, M.P.S. (2014). Global and local spatial indices of urban segregation. Int. J. Inf. Sci, 21, 299–323.
24. Florida, R., & Adler, P. (2018). The patchwork metropolis: The morphology of the divided post-industrial city. Journal of Urban Affairs, 40(5), 609–624.
25. Friesenecker, M., Kazepov, Y. (2021). Housing Vienna: The Socio-Spatial Effects of Inclusionary and Exclusionary Mechanisms of Housing Provision. Social Inclusion, 9(2), 77-90.
26. Ganong, P., & Shoag, D. (2015). Why has regional income convergence in the U.S. Declined? Harvard Kennedy School, 102, 76-90.
27. Giannone, E. (2017). Skilled-biased technical change and regional convergence. University of Chicago. Working Paper, https://red-files-public.s3.amazonaws.com/meetpapers/2017/paper_190.pdf
28. Hsieh, C.-T., & Moretti, E. (2015). Why do cities matter? Local growth and aggregate growth. NBER Working Paper No. 21154. http://www.nber.org/papers/w21154.
29. Jarv, O., Masso, A., Slim, S., Ahas, R. (2020). The Link Between Ethnic Segregation and Socio-Economic Status: An Activity Space Approach. Tijdschrift voor Economische en Sociale Geografie, 112 (3), 1-17.
30. Kaplan, D., Douzet, F. (2013). Research In Ethnic Segregation III: Segregation Outcomes. Urban Geography, 32 (4), 589-605.
31. Kauppinen, T. M., & van Ham, M. (2019). Unravelling the demographic dynamics of ethnic residential segregation. Population, Population Space and Place 25(3), 1-12.
32. Kolkowski, L., Oded, C., Malvika, D., Trivik, V., Erik, J., Matej, C., Isak Jarlebring, R. (2023). Measuring activity-based social segregation using public transport smart card data. Journal of Transport Geography, 110 (3), 1-9.
33. Laurence, J., Schmid, K., Rae, J. R., & Hewstone, M. (2019). Prejudice, contact, and threat at the diversity-segregation nexus: A cross-sectional and longitudinal analysis of how ethnic out-group size and segregation interrelate for inter-group relations. Social Forces, 97 (3), 1029–1065.
34. Lee, B. A., Sean, R., Glenn, F., Chad, F., Stephen, A.M., David, s. (2008). Beyond the census tract: Patterns and determinants of racial segregation at multiple geographic scales. Am. Sociol, 73 (5), 766–791.
35. Levy, G., & Razin, R. (2019). Echo chambers and their effects on economic and political outcomes. Annual Review of Economics, 11(1), 303–328.
36. Li, Q., Yang, Y., Li Gao, Q., Zhong, CH., & Barros, J. (2022). Towards a new paradigm for segregation measurement in an age of big data. Urban Informatics, 1 (5), 1-15.
37. Li, X., Huang, X., Li, D., Xu, Y. (2022). Aggravated social segregation during the COVID-19 pandemic: Evidence from crowdsourced mobility data in twelve most populated U.S. metropolitan areas. Sustainable Cities and Society, 81, 1-13.
38. Louail, T., Lenormand, M., Arias, J. M. & Ramasco, J. J. (2017). Crowdsourcing the Robin Hood effect in cities. Louail et al. Applied Network Science, 2 (11),
    1-13.
39. Louf, R. & Barthélemy, M. (2016). Patterns of residential segregation. PluS One, 11 (6), 1-20.
40. Matas, M. (2024). Beyond residential segregation: Mapping Chilean social housing project residents’ vulnerability. Journal of Urban Management, 13 (1), 140–156.
41. Milias, V., & Psyllidis, A. (2022). Measuring spatial age segregation through the lens of co-accessibility to urban activities. Computers, Environment and Urban Systems, 95, 1-12.
42. Musterd, S., Marcin´ czak, S., van Ham, M., & Tiit, T. (2017) Socioeconomic segregation in European capital cities: Increasing separation between poor and rich. Urban Geography, 38(7), 1062–1083.
43. Neira, M., Molinero, C., Marshall, S., & Arcaute, E. (2024). Urban segregation on multilayered transport networks: a random walk approach. Scientific Reports, 14 (1), 1-12.
44. Nicoletti, L., Sirenko, M., & Verma, T. (2022). Disadvantaged communities have lower access to urban infrastructure. Delft University of Technology, 50 (3), 831-849.
45. Niembro, A., Guevara, T., & Cavanagh, E. (2021). Urban segregation and infrastructure in Latin America: A neighborhood typology for Bariloche, Argentina. Habitat International, 107, 1-18.

 

46. Nieuwenhuis, J., Tammaru, T., van Ham, M., Hedman, L., & Manley, D. (2020). Does segregation reduce socio-spatial mobility? evidence from four european countries with different inequality and segregation contexts. Stud. 57, 176–197.
47. Nightingale, C. H. (2013). The Segregation Paradoxes. Historical Studies of Urban America.
48. Piketty, T. (2014). Capital in the twenty-first century. Cambridge, MA: Belknap Press. Camridge, Massachusetts London.
49. Pokmen, J., & Vaughan, L. (2018). Geographies of ethnic segregation in Stockholm: The role of mobility and co-presence in shaping the ‘diverse’ city. Urban Studies, 56 (12), 1-37.
50. Rodriguez, A. (2024). Social inequality and residential segregation trends in Spanish global cities. A comparative analysis of Madrid, Barcelona, and Valencia (2001-2021), Cities, 149, 1-11.
51. Scott, A. J. & Storper, M. (2015). The nature of cities: The scope and limits of urban theory. International Journal of Urban and Regional, 39 (1), 1–15.
52. Spierenburg, L., Van Cranenburgh, S., & Cats, O. (2024). Evolution of residential segregation patterns in the Netherlands between 2015 and 2020, Cities, 150(1), 1-12.
53. Sun, CH,. Shibuya, Y., & Sekimoto, Y. (2024). Social segregation levels vary depending on activity space types: Comparison of segregation in residential, workplace, routine and non-routine activities in Tokyo metropolitan area. Cities, 146 (6), 1-18.
54. Ta, N., Pokman, M., Lin, Sh., Zhu, Q. (2021). The activity space-based segregation of migrants in suburban Shanghai. Applied Geography, 133 (4), 1-15.
55. Tammaru, T., Marchinczak, S., Aunap, R., Van Ham, M., Janssen, H. (2020). Relationship between income inequality and residential segregation of socioeconomic groups. Regional Studies, 54 (4), 450-461.
56. UN-Habitat. (2020). World cities report 2020: The Value of Sustainable Urbanization. United Nations: Nairobi.
57. Van Ham, M., Tammaru, T., & Janssen, H. J. (2018). A multilevel model of vicious circles of socio-economic segregration. Understanding Intra-urban Inequalities, 6 (19), 135-153.
58. Vaughan, L., Arbaci, S. (2011). The Challenges of Understanding Urban Segregation. Built Environment, 37 (2), 128-138.
59. Yenn, T.O. (2018). This is what inequality looks like. Singapore: Ethos Books.