مفهوم‌سازی نخبۀ جغرافیایی و نقش نخبگان در مطالعات جغرافیایی

نوع مقاله : پژوهشی-مفهومی

نویسندگان

• محسن جان پرور ¹
• الهام قباسفیدی بایگی ²
• دریا مازندرانی ²
• فرید عباسی ²

¹ استادیار گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

² دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

https://doi.org/10.22067/jgrd.2022.76745.1146

چکیده

مفهوم‌سازی و تبیین مفاهیم در مطالعات علمی از اهمیت برجسته‌ای برخوردار است؛ چراکه پرباری مفاهیم و تبیین دقیق آنها می‌تواند جایگاه حوزۀ مطالعاتی را در میان سایر علوم ارتقاء دهد و رویکردها و تحلیل‌ها را نیز برجسته نماید. در حوزۀ مطالعات جغرافیا نیز متناسب با نگرش کلان‌نگر موجود در آن، پیوستگی سیستمی بین مباحث رعایت شده و مفهوم‌سازی‌های نو و متفاوت می‌تواند زمینۀ شکوفایی و پویایی آن را فراهم آورد. بر این مبنا، در مقالۀ حاضر که با روش توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر یافته‌های کتابخانه‌ای به انجام رسیده است، هدف مفهوم‌سازی جدید از نخبۀ جغرافیایی و نقش آن در مطالعات جغرافیایی است. نتایج تحقیق حاضر نشان‌دهندۀ آن است که مفهوم‌سازی دقیقی از نخبۀ جغرافیایی تا کنون صورت نگرفته است و نقش و جایگاه آن در مطالعات جغرافیایی خوب تبیین نشده است. براین‌اساس می‌توان نخبۀ جغرافیایی را در قالب دو گروه مفهوم‌سازی کرد. گروه اول اندیشمندان و صاحبنظران برجستۀ جغرافیایی و گروه دوم فضانشینان دارای درک و شناخت واقع‌بینانه از فضای جغرافیایی. قاعدتاً به هر میزان پایه و مبنای این دو گروه نخبۀ جغرافیایی در مطالعات جغرافیا برجسته در نظر گرفته شود، شناخت دقیق‌تر و نظام‌مندتری از فضای جغرافیایی حاصل شده و برنامه‌های واقع‌بینانه‌ای جهت بسامان شدن فضای جغرافیایی طرح‌ریزی می‌شود. بر همین مبنا، به نظر می‌رسد، شناخت و توجه ویژه به نخبۀ جغرافیایی و نقش آنها در فضاهای جغرافیایی در پیوند با مدیران حاکم بر فضا می‌تواند فرایند به سامان شدن و بهتر شدن فضای جغرافیایی را تا حد زیادی تسریع نماید.
 

کلیدواژه‌ها

• نخبه
• جغرافیا
• نخبۀ جغرافیایی

موضوعات

• بنیاد و فلسفه علم جغرافیا و فضای جغرافیایی

مراجع

1. اچ‌لارو، ر. (1373). دیدگاه‌هایی دربارۀ دگرگونی اجتماعی. (ک. سیدامامی، مترجم). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
2. احمدی‌طباطبایی، س؛ و اسدی، م. (1396). بررسی تأثیر عملکرد نخبگان سیاسی بر فرآیند پیشرفت سیاسی. رهیافت انقلاب اسلامی، 11 (40)، 3-24.
3. ازغندی، ع. (1377). ناکارآمدی نخبگان سیاسی ایران بین دو انقلاب. تهران: نشر قومس.
4. استوار، م. (1396). گذار به دموکراسی در ایران با تأکید بر نقش نخبگان حاکم. فصلنامه دولت‌پژوهی، 3 (11)، 53-86 .
5. انصاری، م. (1391). بررسی نقش نخبگان سیاسی در تدوین مدل مطلوب سیاست‌ورزی. در جمهوری اسلامی ایران. پژوهشنامه انقلاب اسلامی، 2 (5)، 151-172.
6. انصاری، م؛ و برزگر، ا. (1393). الگوی پرورش و گزینش نخبگان سیاسی در جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهشنامه انقلاب اسلامی، 4 (13)، 119-149.
7. بشریه، ح. (1384). جامعه‌شناسی سیاسی. تهران: نشر نی.
8. حسین‌زاده، م؛ بیات، ب؛ و نوابخش، م. (1397). تحلیل جامعه‌شناختی نقش و کارکرد اجتماعی نخبگان سیاسی (قدرت) در ارتقاء امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات بین رشته‌ای، 8 (31)، 121-143.
9. خاوری‌نژاد، س. (1393). اقتصاد سیاسی مهاجرت نخبگان ایران. تهران: انتشارات دنیای اقتصاد.
10. رحمانی، ک؛ ازغندی، ع.ر؛ توسلی‌رکن‌آبادی، م؛ و زیباکلام، ص. (1395). اجماع نظر نخبگان سیاسی و توسعه سیاسی (84-76). فصلنامه پژوهش‌های سیاسی و بین‌المللی، 7 (29)، 47-81.
11. روح‌الامینی‌نجف‌آبادی، ع. (1391). سر مقاله ـ نخبه کیست؟ نخبگی چیست؟. نشریه سیاست‌نامه علم و فناوری، 2 (1)، 3-4.
12. ریاحی، ع. (1385). نقش نخبگان در اقتصاد دانایی‌محور. چهارمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت. گروه پژوهشی آریانا. تهران.
13. سرائی، ح؛ و منظمی‌تبار، ج. (1391). بررسی رویکرد نخبگان ایرانی به نظم اجتماعی. فصلنامه پژوهش‌های انتظام اجتماعی، 4 (2)، 7-40.
14. سریع‌القلم ، م. (1391). عقلانیت و توسعه‌یافتگی ایران. تهران: انتشارات فرزان روز.
15. سریع القلم، م. (1375). توسعه جهان سوم نظام بین‌الملل. تهران: نشر سفیر.
16. شکوئی، ح. (1375). اندیشه‌های نو در فلسفه جغرافیا. جلد اول، تهران: انتشارات گیتاشناسی.
17. علی‌نیا، س؛ محمدی، س؛ کاظمی‌اصل، س؛ جباروند، م؛ و لاشیئی، ع. (1394). سیاست جذب و گردش نخبگان داخل و خارج کشوری در قطب‌های علمی ـ آموزشی علوم پزشکی؛ یک مطالعۀ تحلیل ذی‌نفعان. مجله تحقیقات نظام سلامت حکیم، 19 (1)، 35-86.
18. کوهساری، ر؛ و کوهساری، ف. (1388). نقش نخبگان در توسعه فرهنگی. همایش منطقه‌ای نخبگان فرهنگی. خودباوری در فرهنگ اسلامی و ایران.
19. مبینی‌دهکردی، ع؛ و ابراهیمی، ن. (1396). نقش بنیاد ملی نخبگان در مرزشکنی دانش. فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات مدیریت راهبردی دفاع ملی، 1 (2)، 91-116.
20. مقیمی، س؛ قلی‌پور، آ؛ و جواهری‌زاده، ا. (1393). شناسایی و رتبه‌بندی شاخص‌های کارکنان کلیدی در راستای مدیریت استعدادهای سازمانی. فصلنامه پژوهش‌های مدیریت منابع انسانی دانشگاه جامع امام حسین (ع)، 6 (3)، 165-191.
21. نوریان، ع. (1393). نقش نخبگان سیاسی در رشد و توسعۀ متوازن جوامع معاصر آسیایی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، جستارهای سیاسی معاصر، 5 (2)، 133-158.
22. واینر، م. و هانتینگتون، س. (1379). درک توسعۀ سیاسی. (ترجمۀ پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.). تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
23. یزدانی‌نسب، م. (1395). بررسی انتقادی تئوری نخبگان در علوم اجتماعی و مفهوم‌پردازی مجدد آن با تأکید بر ساختار. مجله جامعه‌شناسی ایران، 16 (4)، 93-113.
24. Lopez, M. (2013). Elite Theory. Sociopedia.isa Journal, 1-12. ISSN: 2056-8460. www.bonyad-nokhbegan.ir