تحلیل عوامل ناپایداری معیشت در نواحی روستایی (مطالعۀ موردی: شهرستان سراوان)

نوع مقاله : پژوهشی-مطالعه موردی

نویسندگان

• سید هادی طیب نیا ¹
• مهرشاد طولابی نژاد ²
• ابراهیم حسین بر ³

¹ استادیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ،دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

² دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

³ دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

https://doi.org/10.22067/geography.v18i1.84086

چکیده

اهداف: شناسایی عوامل معیشتی، به خصوص در مناطق مرزی شرق کشور که در شرایط ناپایداری قرار دارند، برای موفقیت سیاست های کاهش فقر و پایداری معیشت بسیار مهم است. هدف این مطالعه، بررسی عوامل محلی و خانوادگی ناپایداری معیشت روستاهای مرزی بوده است.
روش: تحقیق حاضر از نظر هدف، کاربردی و روش انجام آن ترکیبی (کیفی و کمی) است. جامعة آماری خانوارهای روستایی شهرستان سراوان بود (25986N=). با استفاده از فرمول کوکران 370 خانوار به عنوان نمونه در بخش کمی انتخاب شد. برای شناسایی عوامل محلی از روش ارزیابی مشارکتی روستایی (PRA) و مصاحبه با مطلعان محلی و برای شناسایی عوامل خانوادگی از مدل لجستیک باینری (روش LM- نیوتن- مارکارد- رافسون) و آمار توصیفی استفاده شد.
یافته ها/ نتایج: یافته ها نشان داد که در بین عوامل محلی، ضعف منابع طبیعی و در بین عوامل خانوادگی عامل اقتصادی مهم ترین عوامل ناپایداری معیشت خانوارهای روستایی بوده­اند.
نتیجه گیری: نتایج نشان داد که ضعف منابع طبیعی، نامناسب بودن زیرساخت های تولیدی و خدمات و امکانات عمومی، عوامل اقتصادی، بیشترین اثرات را با ناپایداری معیشت روستاییان داشته است. در واکنش به ناپایداری معیشتی، خانوارها پرداختن به مشاغل کاذب مانند قاچاق سوخت و کالا را انتخاب کردند.

کلیدواژه‌ها

• سرمایۀ محلی
• سرمایۀ خانوادگی
• معیشت روستایی
• مناطق مرزی
• شهرستان سراوان

20.1001.1.20081391.1399.18.1.7.7

مراجع

1.  

   1. اسماعیلی، م. (1394). نقش گردشگری بر توسعة پایدار روستایی (مطالعة موردی روستای زرآباد)، اولین کنفرانس بین‌المللی علوم جغرافیا مؤسسة عالی علوم و فناوری خوارزمی. شیراز، 15 مرداد 1394،صص 7-1.
   2. بیگدلو، ر؛ طولابی­نژاد، م؛ پایدار، ا. (1396). بررسی تأثیر عملکرد نیروی انتظامی در برقراری امنیت روستاهای مناطق مرزی (مورد مطالعه: روستاهای حوزة استحفاظی شهرستان میرجاوه)، پژوهش­نامة نظم و امنیت انتظامی، 10 (36)، 76- 49.
   3. توکلی، م؛ احمدی، ش؛ فاضل­نیا، غ. (1395). تحلیل عوامل مؤثر بر معیشت روستایی (بررسی موردی: روستاهای شهرستان سردشت)، جغرافیا و برنامه­ریزی، 20 (58)، 81-63.
   4. حسینی، م؛ جوان، ف؛ حسینی، ف. (1396). تحلیل اثرات گردشگری در معیشت پایدار سکونتگاه­های روستایی (مورد: روستاهای مزسی شهرستان گمیشان). ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺕ ﺟﻐﺮﺍﻓﯿﺎ، ﻋﻤﺮﺍﻥ ﻭ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺷﻬﺮﯼ، 3 (1)، 12- 1.
   5. دربان­آستانه، ع؛ مطیعی­لنگرودی، س؛ قاسمی، ف. (1397). شناسایی و تحلیل عوامل مؤثر بر معیشت پایدار کشاورزان (موردمطالعه: شهرستان شازند). پژوهش­های روستایی، 9 (2)، 327- 324.
   6. رضازاده، ز؛ شاطری، م؛ راستی، ع. (1393). اقدامات توسعه­ای و نقش آن در تأمین امنیت پایدار مناطق مرزی (مطالعة موردی، کمربند سبز دشت خوشاب مرز خراسان جنوبی با افغانستان). فصل­نامة مطالعات فرهنگی-اجتماعی خراسان، 33 (24)، 72-49.
   7. رکن­الدین­افتخاری، ع؛ موسوی، س؛ پورطاهری، م؛ فرج­زاده­اصل، م. (1393). تحلیل نقش تنوع معیشتی در تاب­آوری خانوارهای روستایی در شرایط خشکسالی (استان اصفهان). پژوهش­های روستایی، 5 (3)، 662-639.
   8. سجاسی­قیداری، ح؛ صادقلو، ؛ شکوری­فرد، ا. (1395). سنجش سطح دارایی­های معیشتی در مناطق روستایی با رویکرد معیشت پایدار (مورد: روستاهای شهرستان تایباد)، مجلة پژوهش و برنامه­ریزی روستایی، 5 (1)، 216-197.
   9. شرفی، ز؛ نوری­پور، م؛ کرمی­دهکردی، ا. (1396). بررسی وضعیت سرمایه­های معیشت و پایداری آن­ها در خانوارهای روستایی(مورد: بخش مرکزی شهرستان دنا). علوم ترویج و آموزش کشاورزی، 13 (2)، 70-51.
   10. طولابی­نژاد، م؛ پایدار، ا. (1397). تحلیل ارتباط استراتژی‌‌های تنوع تأمین معاش با مدیریت اراضی کشاورزی (مورد: مناطق روستایی شهرستان پلدختر). فصل­نامة جغرافیا و توسعه، 16 (51)، 218-197.
   11. طولابی­نژاد، م؛ صادقی، خ. (1397). راهبردهای کشاورزان در واکنش به پیامدهای خشکسالی و بررسی عوامل مؤثر بر آن (موردمطالعه: شهرستان رشتخوار). پژوهش­های روستایی، 9 (4)، 627-608.
   12. عزیزپور، ف؛ جوان، ف؛ حجی­پور، م. (1398). نقش سیاست­های تعدیل ساختاری در دگردیسی اقتصاد روستایی ناحیه رضوانشهر. پژوهش­های جغرافیای انسانی، 51 (1)، 175-159.
   13. قالیباف، م؛ یاری­شگفتی، ا؛ رمضان­زاده لسبویی، م. (1387). تأثیر ابعاد سرمایة اجتماعی بر امنیت مرزها (مطالعة موردی: بخش مرزی نوسود شهرستان پاوه، استان کرمانشاه). فصل­نامة ژئوپلیتیک، 4 (2)، 50-25.
   14. قدیری­معصوم، م؛ رضوانی، م. ر؛ پورجمعه، م؛ باغبانی، ح. (1394). سطح‌بندی سرمایه­های معیشتی در روستاهای گردشگری کوهستانی موردمطالعه؛ دهستان بالا طالقان. فصل­نامة اقتصاد فضا و توسعةروستایی، 4 (2)، صص 18-1.
   15. مطیعی­لنگرودی، س؛ قدیری­معصوم، م؛ رضوانی، م؛ نظری، ع؛ صحنه، ب. (1390). تاثیر بازگشت مهاجران به روستاها در بهبود معیشت ساکنان (مطالعه‎ موردی: شهرستان آق­‌قلا). پژوهش­های جغرافیای انسانی، 43 (78)، 83-67.
   16. نادری، ل؛ کرمی­دهکردی، ا. (1398). تأثیر احداث سد بهشت­آباد بر راهبردهای معیشت خانوارهای جوامع محلی. مجلة برنامه‌ریزی و آمایش فضا تربیت مدرس، 23 (1)، 51-25.

    

   17. Agarwal, B. (2018). Can group farms outperform individual family farms? Empirical insights from India. World Development, 108 (8), 57-73.
   18. Ahmed, S. A., Diffenbaugh, N. S., & Hertel, T. W. (2009). Climate volatility deepens poverty vulnerability in developing countries. Environmental research letters, 4(3), 1- 12.
   19. Alessa, L., Kliskey, A., & Altaweel, M. (2009). Toward a typology for social-ecological systems. Sustainability: Science, Practice and Policy, 5(1), 31-41.
   20. Berchoux, T., Watmough, G. R., Hutton, C. W., & Atkinson, P. M. (2019). Agricultural shocks and drivers of livelihood precariousness across Indian rural communities. Landscape and Urban Planning, 189(3), 307-319.
   21. Busse, H. A., Jogo, W., Fofanah, M., Tesfay, H., Hadush, M., Kiflom, E., & Schulz, S. (2017). Participatory assessment of factors influencing Nutrition and livelihoods in rural Ethiopia: Implications for measuring impacts of multisector Nutrition programs. Food and nutrition bulletin, 38(4), 468-484.
   22. Chen, H., Zhu, T., Krott, M., Calvo, J. F., Ganesh, S. P., & Makoto, I. (2013). Measurement and evaluation of livelihood assets in sustainable forest commons governance. Land use policy, 30(1), 908-914.
   23. De Sherbinin, A., VanWey, L. K., McSweeney, K., Aggarwal, R., Barbieri, A., Henry, S., Hunter, L. M., Twine, W., & Walker, R. (2008). Rural household demographics, livelihoods and the environment. Global environmental change, 18(1), 38-53.
   24. Donohue, C., & Biggs, E. (2015). Monitoring socio-environmental change for sustainable development: Developing a Multidimensional Livelihoods Index (MLI). Applied geography, 62(7), 391-403.
   25. Eakin, H. (2005). Institutional change, climate risk, and rural vulnerability: Cases from Central Mexico. World development, 33(11), 1923-1938.
   26. Eigenbrode, S. D., Binns, W. P., & Huggins, D. R. (2018). Confronting climate change challenges to dryland cereal production: A call for collaborative, transdisciplinary research, and producer engagement. Frontiers in Ecology and Evolution, 164 (5), 1- 15.
   27. Ellis, F. (2000). The determinants of rural livelihood diversification in developing countries. Journal of agricultural economics, 51(2), 289-302.
   28. Fang, Y. P., Fan, J., Shen, M. Y., & Song, M. Q. (2014). Sensitivity of livelihood strategy to livelihood capital in mountain areas: Empirical analysis based on different settlements in the upper reaches of the Minjiang River, China. Ecological indicators, 38(4), 225-235.
   29. Flora, C. B., Flora, J. L., Gasteyer, S. P. (2015). Rural communities. Legacy change. New York, Routledge Publishers, First Published.
   30. Gautam, Y., & Andersen, P. (2016). Rural livelihood diversification and household well-being: Insights from Humla, Nepal. Journal of Rural Studies, 44(2), 239-249.
   31. Guzman-Parra, V. F., Quintana-García, C., Benavides-Velasco, C. A., & Vila-Oblitas, J. R. (2015). Trends and seasonal variation of tourist demand in Spain: The role of rural tourism. Tourism Management Perspectives, 16(2), 123-128.
   32. Harvey, C., A. Rakotobe, Z. L., Rao, N. S., Dave, R., Razafimahatratra, H., Rabarijohn, R. H., Rajaofara, H., & MacKinnon, J. L. (2014). Extreme vulnerability of smallholder farmers to agricultural risks and climate change in Madagascar. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, 369 (5), 1- 12.
   33. Jiao, X., Pouliot, M., & Walelign, S. Z. (2017). Livelihood strategies and dynamics in rural Cambodia. World Development, 97(2), 266-278.
   34. Kassie, G. W. (2017). The Nexus between livelihood diversification and farmland management strategies in rural Ethiopia. Cogent Economics & Finance, 5(1), 1- 16.
   35. Liu, Z., & Liu, L. (2016). Characteristics and driving factors of rural livelihood transition in the east coastal region of China: A case study of suburban Shanghai. Journal of Rural Studies, 43(81), 145-158.
   36. Loison, S. A. (2015). Rural livelihood diversification in sub-Saharan Africa: a literature review. The Journal of Development Studies, 51(9), 1125-1138.
   37. Mbaiwa, J. E. (2011). Changes on traditional livelihood activities and lifestyles caused by tourism development in the Okavango Delta, Botswana. Tourism management, 32(5), 1050-1060.
   38. Nielsen, Q. J., Rayamajhi, S., Uberhuaga, P., Meilby, H., & Smith‐Hall, C. (2013). Quantifying rural livelihood strategies in developing countries using an activity choice approach. Agricultural economics, 44(1), 57-71.
   39. O’Brien, K., Quinlan, T., & Ziervogel, G. (2009). Vulnerability interventions in the context of multiple stressors: lessons from the Southern Africa Vulnerability Initiative (SAVI). Environmental science & policy, 12(1), 23-32.
   40. Peng, W., Zheng, H., Robinson, B. E., Li, C., & Wang, F. (2017). Household livelihood strategy choices, impact factors, and environmental consequences in Miyun reservoir watershed, China. Sustainability, 9(2), 175-187.
   41. Scoones, I. (2015). Sustainable livelihoods and rural development. Practical Action Publishing.
   42. Shisanya, S., & Mafongoya, P. (2016). Adaptation to climate change and the impacts on household food security among rural farmers in uMzinyathi District of Kwazulu-Natal, South Africa. Food Security, 8(3), 597-608.
   43. Tittonell, P., Muriuki, A., Shepherd, K. D., Mugendi, D., Kaizzi, K. C., Okeyo, J., Verchot, L. V., Coe, R., & Vanlauwe, B. (2010). The diversity of rural livelihoods and their influence on soil fertility in agricultural systems of East Africa–A typology of smallholder farms. Agricultural systems, 103(2), 83-97.
   44. Turner, B. L., Kasperson, R. E., Matson, P. A., McCarthy, J. J., Corell, R. W., Christensen, L., Eccles, N., Kasperson, J. X., Luers, A., Martello, M. L., Polsky, C., Pulsipher, A., & Schiller, A. (2003). A framework for vulnerability analysis in sustainability science. Proceedings of the national academy of sciences, 100(14), 8074-8079.
   45. Turner, K. G., Odgaard, M. V., Bocher, P.K., Dalgaard, T., Svenning, J. C., & (2014). Bundling ecosystem services in Denmark: Trade-offs and synergies in a cultural landscape. Landscape and Urban Planning, 125 (5), 89-104.
   46. Van der Zanden, E. H., Levers, C., Verburg, P. H., & Kuemmerle, T. (2016). Representing composition, spatial structure and management intensity of European agricultural landscapes: a new typology. Landscape and Urban Planning, 150(6), 36-49.
   47. Wang, N., Gao, Y., Wang, Y., & Li, X. (2016). Adoption of eco-friendly soil-management practices by smallholder farmers in Shandong Province of China. Soil Science and Plant Nutrition, 62(2), 185-193.
   48. Wang, P., Yan, J., Hua, X., & Yang, L. (2019). Determinants of livelihood choice and implications for targeted poverty reduction policies: A case study in the YNL river region, Tibetan Plateau. Ecological Indicators, 101(7), 1055-1063.
   49. Williams, L. J., Afroz, S., Brown, P. R., Chialue, L., Grünbühel, C. M., Jakimow, T., Khan, I., Minea, M., Reddy, V. R., Sacklokham, S., Santoyo Rio, E., Soeun, M., Tallapragada, C., Tom, S., & Roth, C. H. (2016). Household types as a tool to understand adaptive capacity: Case studies from Cambodia, Lao PDR, Bangladesh and India. Climate and Development, 8(5), 423-434.