نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین

چکیده

اهداف: مفهوم چندمرکزی یکی از مبهم‌ترین اصطلاحات در علوم منطقه‌ای است. بخشی از این ابهام به رویکردها و مقیاس‌های مختلف مربوط می‌شود. اگرچه اغلب پژوهش‌های اخیر، بر روی مقیاس شهری و به‌ویژه منطقۀ کلان‌شهری چندمرکزی تمرکز کرده‌اند، امّا کمتر به سطوح ملّی و استانی توجّه شده است. بنابراین مقالۀ حاضر سعی دارد تا با برشمردن ابعاد و مؤلّفه‌های این مفهوم در این مقیاس، به بخشی از این ابهامات پاسخ دهد و روش‌هایی را برای سنجش آن در کشور بیابد. سپس، قابلیت توسعۀ چندمرکزی را در سطح استان مازندران بسنجد.
روش: با توجّه به ماهیت و هدف پژوهش، از روش توصیفی ـ تحلیلی استفاده شده است. مطابق با ادبیات موضوع، دو بُعد مورفولوژیک و عملکردی را می‌توان در سطح کلان برای سنجش چندمرکزیتی شناسایی کرد. در تحلیل‌ها، شاخص نخست شهری، شاخص تقوایی، شیب رتبۀ اندازه و تحلیل کانونی به‌عنوان شاخص‌های مورفولوژیک و شاخص واسانن، تراکم شبکه و آنتروپی به‌عنوان شاخص‌های عملکردی به‌کار رفته‌اند.
یافته‌ها/ نتایج: نتایج تحلیل نشان می‌دهند مازندران دارای نظامی از مراکز متوازن و نسبتاً هم‌اندازه در گروه‌های جمعیتی مختلف و فاقد ساختاری سلسله‌مراتبی است. به‌علاوه، مراکز شهری به‌طور نسبتاً برابر در پهنۀ سرزمین پراکنده شده‌اند. از نقطه‌نظر عملکردی نیز، منطقه دارای همبستگی شبکه‌ای بالا، جریان‌ها و پیوندهای متوازن و دوطرفه و نظامی نسبتاً شبکه‌ای است.
نتیجه‌گیری: استان مازندران را می‌توان چه به-لحاظ مورفولوژیک و چه به‌لحاظ عملکردی، تبلوری از یک ساختار فضایی چندمرکزی تعریف کرد.

کلیدواژه‌ها

1. تقوایی، م.؛ موسوی، م. (1389). نقدی بر شاخص‌های تعیین نخست‌شهری و ارائۀ شاخصی جدید، با نگاهی تحلیلی بر شاخص‌های نخست‌شهری در ایران. جغرافیا و مطالعات محیطی، 1(1)، 25ـ34.
2. داداش‌پور، ه.؛ حق‌جو، م.؛ و شهابی شهمیری، م. (1394). گونه‌شناسی سیر تکوینی منطقۀ شهری چندمرکزی مازندران مرکزی. پژوهش‌های دانش زمین، 6(12)، 51ـ63.
3. رزّاقی، ح.؛ زیاری، ک.؛ و سعیدی رضوانی، ن. (1390). مدل چندهسته‌ای و چندمرکزی شهر و کلان‌شهری، از نظریه تا عمل (مورد: شهر کرج). فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی، 26(3)، 73ـ100.
4. زبردست، ا.؛ شهابی شهمیری، م. (1392). سنجش چندمرکزیتی مجموعه‌های شهری کشور (مطالعۀ موردی: آمل، بابل، قائم‌شهر و ساری). فصلنامۀ مطالعات شهری، 3(8)، 47ـ58.
5. سلیمانی، م.؛ نظریان، ا.؛ و یزدانی، م. (1389). تحلیل فضایی جریان حواله‌های بانکی در شبکۀ شهرهای ایران. مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 2(7)، 1ـ30.
6. مرکز آمار ایران. (1390). سالنامۀ آماری استان مازندران. جلد دوم.
7. مهندسین مشاور مازند طرح. (1388). طرح آمایش استان مازندران تحلیل ساختار سیاسی قدرت در استان مازندران. جلد 45. ساری: انتشارات استانداری مازندران.
8. Baudelle, G. U. Y., & Peyrony, J. (2005). Striving for equity: Polycentric development policies in France. Built Environment, 31(2), 103-111.
9. Burger, M., & Meijers, E. (2012). Form follows function? Linking morphological and functional polycentricity. Urban Studies, 49(5), 1127-1149.
10. CEC (Commission of the European Communities). (1999). European spatial development perspective: Towards balanced and sustainable development of the territory of the EU. Retrieved from http:/ /ec.europa.eu/ regional_policy/ sources/ docoffic/official/reports/pdf/sum_en.pdf
11. CEC (Commission of the European Communities). (2001). Unity, solidarity, diversity for Europe, its people and territory (Second report on economic and social cohesion). Retrieved from http:// aei.pitt.edu/ 42147/ 1/ 2nd.v.2_report_ social_ cohesion.pdf
12. Davoudi, S. (2003). European briefing: Polycentricity in European spatial planning: From an analytical tool to a normative agenda. European Planning Studies, 11(8), 979-999.
13. Davoudi, S., & Wishardt, M. (2005). The polycentric turn in the Irish spatial strategy. Built Environment, 31(2), 122-132.
14. De Goei, B., Burger, M. J., Van Oort, F. G., & Kitson, M. (2010). Functional polycentrism and urban network development in the greater south east, United Kingdom: Evidence from commuting patterns, 1981–2001. Regional Studies, 44(9) 1149-1170.
15. ESPON 1.1.1. (2004). Potentials for polycentric development in Europe. Retrieved from https:// www.espon.eu/ sites/ default/ files/ attachments/fr-1.1.1 _ revised-full_0.pdf
16. Green, N. (2007). Functional polycentricity: A formal definition in terms of social network analysis. Urban Studies, 44(11), 2077-2103.
17. Hague, C., & Kirk, K. (2003). Polycentricity scoping study. London, England: Office of the Deputy Prime Minister.
18. Hall, P., & Pain, K. (Eds.). (2006). The polycentric metropolis: Learning from mega-city regions in Europe. London, England: Routledge.
19. Limtanakool, N., Dijst, M., & Schwanen, T. (2007). A theoretical framework and methodology for characterizing national urban systems on the basis of flows of people: Empirical evidence for France and Germany. Urban Studies, 44(11), 2123-2145.
20. Meijers, E. (2007). Clones or complements? The division of labour between the main cities of the Randstad, the Flemish Diamond, and the RheinRuhr area. Regional Studies, 41(7), 889-900.
21. Meijers, E. (2008). Measuring polycentricity and its promises. European Planning Studies, 16(9), 1313-1323.
22. Meijers, E. J., & Burger, M. J. (2010). Spatial structure and productivity in US metropolitan areas. Environment and Planning A, 42(6), 1383-1402.
23. Meijers, E., Waterhout, B., & Zonneveld, W. (2007). Closing the GAP: Territorial cohesion through polycentric development. European Journal of Spatial Development, 24, 1-24.
24. Parr, J. (2004). The polycentric urban region: A closer inspection. Regional Studies, 38(3), 231-240.
25. Roberts, M., Lloyd‐Jones, T., Erickson, B., & Nice, S. (1999). Place and space in the networked city: Conceptualizing the integrated metropolis. Journal of Urban Design, 4(1), 51-66.
26. Spiekermann, K., & Wegener, M. (2004, June). How to measure polycentricity? Paper presented at the ESPON 1.1.3 Project Meeting, Warsaw, Poland.
27. Vandermotten, C., Halbert, L., Roelandts, M., & Cornut, P. (2008). European planning and the polycentric consensus: Wishful thinking? Regional Studies, 42(8), 1205-1217.
28. Vasanen, A. (2012). Functional polycentricity: Examining metropolitan spatial structure through the connectivity of urban sub-centres. Urban Studies, 49(16), 3627-3644.
29. Waterhout, B. A. S., Zonneveld, W. I. L., & Meijers, E. (2005). Polycentric development policies in Europe: Overview and debate. Built Environment, 31(2), 163-173.
CAPTCHA Image