تحلیلی بر نقش برنامه‌ریزی ارتباطی در تحقق مشارکت اجتماعات محلی (مطالعۀ موردی: محلۀ مرادآباد شهر چابهار)

نوع مقاله : پژوهشی-مطالعه موردی

نویسندگان

• عیسی ابراهیم زاده ¹
• اسماعیل رحمانی ²

¹ استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

² دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

https://doi.org/10.22067/jgrd.2023.82601.1282

چکیده

در اوایل قرن بیستم نظریه‌های شهرسازی به‌طور عمده کالبدمحور بود و موفق‌نشدن برنامه ­ها در رسیدن بـه اهداف این باور را تقویت کرد که فقدان مشارکت­های مردمی در طراحی، اجرا و ارزیابی طرح­ها و برنامه ­ها موجب ناکامی آن‌ها شده است؛ ازاین‌رو در واکنش به این موضوع، مفهوم مشارکت به‌عنوان دخالت شهروندان در تصمیم­ گیری­های عمومی و برنامه­ریزی در زمینه ­های مربوط به آن در مرکز توجه برنامه­ریزان قرار گرفت؛ بنابراین پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش برنامه­ریزی ارتباطی در تحقق مشارکت اجتماعات محلی محله مرادآبادچابهار انجام شد. پژوهش حاضر به لحاظ نحوه گردآوری داده­ها، جزو تحقیقات توصیفی-تحلیلی بود و اطلاعات از دو روش­ کتابخانه­ای-اسنادی و روش­ میدانی (پرسش‌نامه ­و مصاحبه) جمع‌آوری شد. ساکنین محله مرادآباد جامعه آماری این پژوهش را تشکیل دادند که با استفاده از فرمول کوکران 385 نفر به‌عنوان حجم نمونه برای تکمیل پرسش‌نامه­ها در طیف پنج‌گزینه­ای لیکرت انتخاب شدند. برای تجزیه­وتحلیل داده‌ها از آزمون­های تی تک‌نمونه و ضریب همبستگی پیرسون در محیط نرم‌افزار SPSS و برای تولید نقشه از نرم‌افزار ArcGIS بهره گرفته شد. تحلیل حاصل از یافته ­ها در شاخص­های مشارکت اجتماعی برای شاخص اعتماد اجتماعی با میانگین 15/3 (بیشتر از حدوسط)، شاخص تشریک مساعی با میانگین 35/3، ارتباط اجتماعی با میانگین 2/3 و تعلق اجتماعی با میانگین 1/4 و سطح معناداری کمتر از 05/0 بیانگر آن است که مشارکت مردم و ساکنین در تبدیل محله به شرایط زیست‌پذیرتر، تأثیردرخورتوجهی داشته است؛ بنابراین با توجه به اینکه مجموع مقیاس­ها در سطح معناداری کمتر از 05/0 قرار داشت و مقدار میانگین کل برابر با 43/3 بود، نتیجه نهایی این پژوهش بیانگر ارتباط معناداری بین برنامه­ ریزی ارتباطی با مشارکت اجتماعی در محله مرادآباد است.

کلیدواژه‌ها

• برنامه ریزی ارتباطی
• مشارکت اجتماعی
• تسهیلگری
• محلات ناکارآمد
• مرادآباد چابهار

موضوعات

• برنامه ریزی در بخش های شهری و روستایی

مراجع

1. آلمندینگر، ف. (1389). نظریه برنامه‌ریزی (ا. بهمن تیموری، مترجم). تهران: انتشارات آذرخش.
2. ایستگلدی، م.، شکوهی، م. ا.، رهنما، م. ر.، و میرکتولی، ج. (1394). کنش ارتباطی زمینه‌ساز تحقق مشارکت شهروندان در فرایند توسعه شهری (مطالعه موردی: شهر گرگان). پژوهش‌های جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، 3(3)، 283-263.
3. بهرامی کمیل، ن. (1381). گفت‌وگو در اندیشه یورگن هابرماس. فصلنامه مطالعات ملی، (97)، 931-913.
4. پورمحمدی، م.، و خالقی، ع. (1401). واکاوی نارسایی‌های برنامه‌ریزی محلی روستایی مبتنی بر نظریه برنامه‌ریزی ارتباطی در استان آذربایجان شرقی. نشریه توسعه محلی (روستایی - شهری)، 14(1)، 169-141.
5. حسین‌زاده، ع. ح.، ایدر، ن. ا.، و عباسی، ا. (1391). بررسی عوامل مؤثر بر مشارک شهروندی در بین شـهروندان شـهر خرم‌آباد. فصلنامه مطالعات شهری، 2(2)، 81-59.
6. راسل، ا. (1380). برنامه‌ریزی تعاملی مدیریت هماهنگ با تحول برای ساختن آینده سازمان (س. خلیلی شورینی، مترجم). تهران: نشر مرکز.
7. رضاپور، م.، بحرینی، س. ح.، و طبیبیان، م. (1399). ارزیابی رابطة کنش ارتباطی و پایداری شهری (مطالعة موردی: شهر تهران). فصلنامه پژوهش‌های ‌جغرافیای ‌انسانی، ‌52(1)، 191-91.
8. رفیعیان، م.، و معروفی، س. (1390). نقش و کاربرد رویکرد برنامه‌ریزی ارتباطی در نظریه‌های نوین شهرسازی. فصلنامه آرمان‌شهر، (7)، 120-113.
9. رکن الدین افتخاری، ع.، و بهزادی‌نسب، ج. (1383). برنامه‌ریزی ارتباطی، رویکرد انتقادی به نظریه برنامه‌ریزی (با تأکید بر برنامه‌ریزی توسعه روستایی). فصلنامه مدرس علوم انسانی، 8(1)، 22-1.
10. شریف‌زادگان، م. ح.، و شفیعی، ا. (1394). برنامه‌ریزی ارتباطی به‌عنوان رویکرد پیشنهادی برای برنامه‌ریزی شهری در مقیاس محلّات. فصلنامة علمی-پژوهشی رفاه اجتماعی، 15(5)، 313-281
11. شفیعی، ا.، و خیابانی، م. (1390). رویکردارتباطی در برنامه‌ریزی شهری بررسی نظری و شناخت‌شناسی. مجله فنی و مهندسی آبادی، (73-72)، 72-56.
12. عبدی‌پور، ز. (1387). درآمدی بر نظریه‌های برنامه‌ریزی با تأکید ویژه بر برنامه‌ریزی شهری. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
13. علیخواه، ف. (1378). کنش ارتباطی، بنیاد شکوفایی­ حوزه ­عمومی (اندیشه‌های یورگن هابرماس). اطلاعات سیاسی-اقتصادی، (139 و 140)، 129-114.
14. کالهون، گ. ج. (2007). نظریة اجتماعی و سیاست هویت (ع. محمدزاده، وم. قلی‌پور، مترجمان). تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
15. کرمی، س. (1394). ارزیابی میزان تأثیر شهرسازی مشارکتی بر کیفیت‌های تنوع و احساس امنیت محلات مسکونی در ایران. مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 6(20)، 170-157.
16. کریمی، م. (1391). بررسی چالش‌های پیش رو به کارگیری رهیافت برنامه‌ریزی ارتباطی در فرایندهای برنامه‌ریزی در ایران (نمونه موردی: شهر تهران) (پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی). دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.
17. محمدی ماکرانــی، ح. (1386). کاربــرد نظریــه کنــش ارتباطــی یورگــن هابرمــاس در شهرســازی: موافقــان و مخالفــان. صفــه، 16(44)، 4-25.
18. مرادی مسیحی، و.، خلج، م. (1389). تحولات برنامه‌ریزی شهری در جهان و ایران (از دهه 1930 تا به امروز). تهران: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.
19. مشفقی، و.، پرتوی، پ. (1395). چالش‌های کاربست برنامه‌ریزی ارتباطی در نظام برنامه‌ریزی شهری ایران. مقاله ارائه‌شده در پنجمین کنفرانس ملی معماری و شهرسازی ایران در گذار آثار و اندیشه‌ها، قزوین.
20. مهدیزاده، ج. (1395). برنامه‌ریزی راهبردی توسعه شهری (تجربیات ­اخیر جهانی ­و جایگاه آن در ایران) (چاپ چهارم). تهران: انتشارات آرمانشهر.
21. نصیری، ی.، داود پور، ز.، و معینی‌فر، م. (1400). نظریه شهرسازی مشارکتی و شرایط تحقق آن در نظام برنامه‌ریزی شهری ایران. فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 11(2)، 714-693.
22. هاشم‌پور، ر.، قریشی، س. م. ش.، و خالو باقری، م. (1392). برنامه‌ریزی ارتباطی، پارادایمی نوین در برنامه‌ریزی شهری تأکید بر مورد ایران. مقاله ارائه‌شده در اولین همایش ملی شهرسازی و معماری در گذر زمان، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، واحد قزوین.
23. یزدانیان، ا.، و کشت‌کار، و. (1395). تأثیر حوزه عمومی بر مشارکت شهروندان در امور شهری با تأکید بر بازآفرینی شهری. نشریه هفت شهر، 4(53 و 54)، 157-173.
24. Bo, E. (2016). Communicative planning as counter-power. International Planning Studies, 14, 226-241.
25. Demoski, Ł., & Oleksy, M. (2018). Communicative and participatory paradigm in the European territorial policies: A discourse analysis. European Planning Studies, 2018, 1-22
26. Forester, J. (2019). Five generations of theory–practice tensions. Socio-Ecological Practice Research, 2(1), 111-119.
27. Healey, P. (1997). Collaborative Planning: Shaping places in fragmented societies. London: Macmillan Press.
28. Hillier, J. (2002). shadows of power, An Allegory of Prudence in Land-use Planning. London: Routledge.
29. Innes, J. E. (1995). Planning theory's emerging paradigm communicative action and interactive practice. Journal of Planning Education and Research, 14, 89-183.
30. Mattila, H. (2020). Habermas revisited: Resurrecting the contested roots of communicative planning theory. Progress in Planning, 141, 1-22.
31. Olsson, A. (2009). Relational rewards and communicative planning: Understanding actor motivation. Journal of Planning Theory, 8(3), 263–281.
32. Sussmann, C. G. (2012). Towards common ground: sustainable development in southeast false creek (Doctoral dissertation). University of British Columbia, Vancouver.
33. Taylor, N. (1999). Town planning social not just physical planning. London: Routledge. ht
34. Westin, M. (2022). The framing of power in communicative planning theory: Analyzing the work of John Forester, Patsy Healey and Judith Innes. Journal of the Planning Theory, 21(2), 132–154.