تحلیل فضایی شاخص‌های مسکن پایدار در کلان‌شهر تهران

نوع مقاله : مطالعه موردی

نویسندگان

• اسماعیل صفرعلی زاده ¹
• رباب حسین زاده ²

¹ استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

² استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

https://doi.org/10.22067/jgrd.2023.82420.1278

چکیده

توجه به پایداری بخش مسکن به‌عنوان مهم­ترین عنصر شهری در توسعه پایدار شهری، از اساسی­ترین وجه آن شناخته می­شود؛ ازاین‌رو شناخت شاخص­های مسکن مناسب و تلاش در جهت تحقّق سکونتگاه مطلوب، امر مهمی در بحث توسعه پایدار شهری است. با توجه به اهمیت مسکن در ساختار شهرهای امروزی و زندگی شهروندان توجه به اصول توسعه پایدار در جهت عدالت فضایی و اجتماعی و ساختار کالبدی شهرها، مطلوبیت کمّی و کیفی کاربری‌ها به­ویژه کاربری مسکونی و مقوله مسکن امری مهم است؛ ازاین‌رو هدف پژوهش حاضر، بررسی و تحلیل فضایی شاخص­های مسکن پایدار در کلان‌شهر تهران بود. روش این تحقیق، از نوع توصیفی- تحلیلی و از لحاظ هدف­گذاری کاربردی بود. در این پژوهش، برای بررسی و تحلیل فضایی شاخص­های مسکن پایدار در مناطق 22 گانه کلان‌شهر تهران از مدل­های کمی آنتروپی، تحلیل رابطه خاکستری (GRA)، آمار خودهمبستگی فضایی موران و از نرم‌افزار ArcGis استفاده شد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که الگوی توزیع فضایی شاخص­های مسکن پایدار در سطح مناطق 22 گانه شهر تهران به‌صورت خوشه­ای است و مناطق 1، 22 و 21 به‌ترتیب با کسب میزان رتبه خاکستری 638/0، 554/0 و 550/0 از لحاظ برخورداری از شاخص­های موردمطالعه در رتبه­های اول تا سوم و در وضعیت مطلوب قرار دارند. از نظر آماری حدود 4/0 درصد از مناطق در وضعیت مطلوب، 41/0 درصد در وضعیت نیمه‌مطلوب و 45/0 درصد در وضعیت نامطلوب قرار دارند. از نظر جغرافیایی مناطق جنوب شرقی تهران در وضعیت نامطلوب قرار دارد و از شمال به جنوب و از غرب به شرق تهران از نظر شاخص‌های مسکن پایدار کاسته شده است.
 

کلیدواژه‌ها

• مسکن
• مسکن پایدار
• تحلیل رابطه خاکستری (GRA)
• تحلیل خودهمبستگی فضایی
• تهران

موضوعات

• توسعه پایدار و پایداری محیط

مراجع

1. برقی، ح.، امرایی، ع. ­آ.، و شایان، م. (1395). تحلیل و بررسی شاخص­های پایداری مسکن در مناطق روستایی (مطالعه موردی: دهستان معمولان شهرستان پل‌دختر). فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 31(1)، 57-64.
2. پورمحمدی، م. ر. (1391). برنامه­ریزی مسکن (چاپ چهارم). تهران: انتشارات سمت.
3. پورمحمدی، م. ر.، معبودی، م. ت.، و حکیمی، ه. (1395). بررسی و رتبه­بندی مناطق شهری براساس شاخص­های مسکن (نمونه موردی ایران). نشریه مجلس و راهبرد، 24(91)، 320-342.
4. دارابی، ه.، عزت پناه، ب.، و حسین‌زاده دلیر، ک. (1401). تحلیل فضایی ابعاد مسکن پایدار شهری مبتنی بر رویکرد اقتصاد سیاسی فضا (مطالعه موردی: شهر کرمانشاه). فصلنامه شهر پایدار، 5(1)، 59-79.
5. رجائی، س.ع.، حاتمی نژاد، ح.، پوراحمد، ا.، و الله قلی پور، س. (1397). بررسی وضعیت مسکن پایدار شهری در ناحیه 1 منطقه 9 تهران. فصلنامه شهر پایدار، 1(1)، 91-105.
6. رضایی­راد، ه.، رفیعیان، م.، و بمانیان، م. ر. (1390). سنجش میزان تأثیر پارامترهای کمی و کیفی بر قیمت مسکن با مدل هدانیک (نمونه موردی: محله نارمک). فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، 3(8)، 68-59.
7. رضوانی، م.ر.، اسفرم، ی.، و حسینی کهنوج، س.ر. (1392). تحلیل فضایی شاخص­های توسعه مسکن روستایی با تأکید بر نابرابری درون منطقه­ای (مطالعه موردی: استان آذربایجان غربی). فصلنامه برنامه­ریزی کالبدی- فضایی، 2(4)، 34-48.
8. رضوانی، م.ر.، رستگار، ا.، بیات، ن.، و دارستان، خ. (1393). شناخت و تحلیل عوامل مؤثر بر تقاضای دریافت تسهیلات اعتباری مسکن روستایی با تأکید بر عوامل مکانی- فضایی مورد سکونتگاه‌های بخش وراوی –شهرستان مهر. فصلنامه مسکن و محیط روستا، بنیاد مسکن، 23(147)، 16-3.
9. زیاری، ک.، و قاسمی قاسموند، ع. (1395). ارزیابی شاخص­های کمی و کیفی مسکن با رویکرد توسعه پایدار (مطالعه موردی: شهر سامان)، فصلنامه پژوهش­های جغرافیایی برنامه­ریزی شهری، 4(2)، 221-197.
10. سنایی مقدم، س.، و محمدی یگانه، ب. (1396). تحلیل عوامل مؤثر در پایداری مسکن روستایی مطالعه موردی: سکونتگاه‌های روستایی بخش چاروسا، شهرستان کهگیلویه. فصلنامه اندیشه جغرافیایی، 9(16)، 144-119.
11. ضرابی، ا.، و محمودزاده، م. (1394). تحلیلی بر وضعیت مسکن استان اصفهان با استفاده از تحلیل عاملی و ویکور. فصلنامه برنامه­ریزی فضایی (جغرافیا)، 5(16)، 49-62.
12. عابدینی، ا.، و کریمی، ر.(1395). تحلیل شاخص­های مسکن در شهرستان­های استان آذربایجان غربی بر اساس روش VIKOR. فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری- منطقه­ای، 7(23)، 76-61.
13. عزیزی، م. م. (1383). جایگاه شاخص­های مسکن در فرایند برنامه­ریزی مسکن. مجله هنرهای زیبا، 17(17)، 41-32.
14. علی‌اکبری، ا.، و اکبری، م. (1396). مدل­سازی ساختاری تفسیری عوامل مؤثر بر زیست­پذیری کلان‌شهر تهران. فصلنامه برنامه‌ریزی و آمایش فضا، ۲۱ (۱)، ۱-۳۱.
15. عینالی، ج. (1392). تحلیلی بر عوامل مؤثر در آسیب­پذیری مسکن روستایی در برابر سانحه زلزله (مطالعه موردی: دهستان سجاسرود- خدابنده استان زنجان). فصلنامه­ی فضای جغرافیایی، 4(47)، 144-127.
16. فنی، ز.، کوزه­گر، ل.، و سامانی مجد، ع. (1399). تحلیل تطبیقی شاخص‌های مسکن پایدار در بافت قدیمی و نوساز شهری (موردمطالعه: بافت محله‌های اتابک و پونک تهران). فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 11(42)، 137-152.
17. قاسمی قاسموند، ع. (1394). تحلیل و ارزیابی وضعیت مسکن شهری با رویکرد توسعه پایدار (نمونه موردی: شهر سامان) (پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد منتشرنشده). دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان.
18. قربانی، ر.، روستایی، ش.، و کرمی، س. (1400). آینده‌پژوهی عوامل مؤثر بر شاخص‌های کمی و کیفی مسکن در کلان‌شهر تبریز با استفاده از رویکرد سناریونویسی و ماتریس تأثیرات متقاطع،نشریه علمی جغرافیا و برنامه‌ریزی، 25(76)، 248-233.
19. لطفی، ص.، و خیرخواه، ز. (1391). بررسی کمی و کیفی و پیش‌بینی مسکن موردنیاز (مطالعه موردی شهر ساری افق 1400). فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم‌انداز زاگرس، 4(12)، 41-58.
20. محمدی سرین دیزج، م.، سلامتی گبلو، ش.، و مهاجری نعیمی، ل. (1402). ارزیابی میزان پایداری اجتماعی مسکن در سکونتگاه‌های غیررسمی (نمونۀ موردی: شهر اردبیل).جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای، 13(46)، 115-142.
21. محمدی یگانه، ب.، سنایی مقدم، س.، و چراغی، م. (1395). پایداری مسکن روستایی بر مبنای تحلیل اطلاعات متقابل (نمونه موردی: دهستان پشته زیلایی شهرستان چرام). فصلنامه برنامه­ریزی توسعه کالبدی، 2(1)، 108-91.
22. مرصوصی، ن.، علی‌اکبری، ا.، سفاهن، ا.، و بوستان احمدی، و. (1400). تحلیل فضایی شاخص‌های کالبدی مسکن با تأکید بر شهر عادل (مطالعه موردی: مناطق 22 گانه کلان‌شهر تهران). فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 12(45)، 21-36.
23. میرکتولی، ج.، باددست، ب.، و آریان­کیا، م. (1395). سنجش وضعیت پایداری شاخص­های کالبدی مسکن در راستای ارتقای توسعه سکونتگاه­های شهری (مطالعه موردی: شهر گرگان). نشریه مطالعات نواحی شهری، 3(4)، 125-146.
24. میری, ب.، عزمی، آ.، و اکبرپور، م. (1401). بررسی عوامل مؤثر بر توسعه مسکن پایدار در روستای سرونو علیا استان کرمانشاه. فصلنامه انسان و محیط‌زیست، 20(3)، 231-244.
25. وارثی، ح. ر.، ایزدی، م.، و محموزاده، م. (1393). تحلیل شاخص­های کمی و کیفی تأثیرگذار در برنامه­ریزی مسکن استان­های کشور. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 15(37)، 133-154.
26. یزدانی، م. ح.، سلمانی، ه.، و پاشازاده، ا. (1396). بررسی رضایتمندی ساکنان مجتمع­های مسکن مهر، مطالعه موردی: مجتمع­های مسکن مهر اوشیب و مهر ولایت بابل. جغرافیا و توسعه، 2 (47)، 270-253.

 

27. Buckly, R., & Kalarickal, J. (2005). Housing policy in developing countries conjectures and refutations. World Bank resobs.
28. Caruso, N. (2017). Housing policies in Italy: From social housing to neo-liberalism. In policies and practices in Italian welfare housing. Springer briefs in geography. Springer: Cham.
29. Charles, L. (2007). Choguill, the search for policies to support sustainable housing. Journal of Habitant International, (31), 143-149.
30. G. (2019). The use of markets in housing policy: a comparative analysis of housing subsidy programs. Housing Studies, Taylor & Francis Journals, 36(1), 46-79.
31. García Amado, P. (2016). Connecting tenure security with durable solutions to internal displacement: From restitution of property rights to the right to adequate Housing. International Migration, 54(4), 74–86.
32. Jose, A., & Puppim, D. O. (2019). Sustainability challenges in an urban century: Can we change urbanization paths to make cities the solutions for rather than the drivers of global problems? Challenges in Sustainability, 7(1), 1–4.
33. Kim, C. W., Phipps, T., & Anselin, L. (2003). Measuring the benefits of air qualityimprovement: A spatial hedonic approach. Journal of Environmental Economics and Management, 1(45), 24-39.
34. Liu, S., & Lin, Y. (2006). Grey information theory and practical applications. London: Springer.
35. Martin, Ch., Pawson, H., & Nouwelant, R. (2016). Housing policy and the housing system in Australia: an overview. Report for the Shaping Housing Futures Project. Retrieved from https://shapingfutures.gla.ac.uk/wp-content/uploads/2016/09/Shaping-Housing-Futures-Australia-background-paper.pdf
36. Nasution, I. N., & Alvan, S. (2017). Optimization of sustainable house in urban area. Procedia Engineering, (171), 250-257.
37. Pawson, H., Milligan, V., & Yates, J. (2020). Housing Policy in Australia: A Case for System Reform. Singapore: Palgrave Macmillan.
38. Piparsania, K., & Kalita, P. C. (2022). Development of DASH: Design Assessment Framework for Sustainable Housing. Sustainability, 14(23), 1-20
39. Singh, V. S., & Pandey, D. N. (2012). Sustainable Housing: Balancing Environment with Urban Growth in India. RSPCB Occasional Paper, No. 6
40. P. G. (2007). Sustainable Housing. Master thesis. University of Strathclyde.
41. Un-Habitat. (2012). Sustainable Housing for Sustainable Cities: A Policy Framework for Developing Countries, United Nations Human Settlements Programme (Un-Habitat).
42. World Bank. (2018). Urban development. Retrieved 29 May 2018, from: www.worldbank.org/ en/ topic/urbandevelopment/overview.